11.1 สงฺคีตินิทาน
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “เอกมิทาหํ, อาวุโส, สมยํ ปาวาย กุสินารํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน มหตา ภิกฺขุสํเฆน สทฺธิํ ปญฺจมตฺเตหิ ภิกฺขุสเตหิ. อถ ขฺวาหํ, อาวุโส, มคฺคา โอกฺกมฺม อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสีทิํ.
เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร อาชีวโก กุสินาราย มนฺทารวปุปฺผํ คเหตฺวา ปาวํ อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหติ. อทฺทสํ โข อหํ, อาวุโส, ตํ อาชีวกํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ตํ อาชีวกํ เอตทโวจํ— ‘อปาวุโส, อมฺหากํ สตฺถารํ ชานาสี’ติ? ‘อามาวุโส, ชานามิ. อชฺช สตฺตาหปรินิพฺพุโต สมโณ โคตโม. ตโต เม อิทํ มนฺทารวปุปฺผํ คหิตนฺ’ติ. ตตฺราวุโส, เย เต ภิกฺขู อวีตราคา อปฺเปกจฺเจ พาหา ปคฺคยฺห กนฺทนฺติ, ฉินฺนปาตํ ปปตนฺติ, อาวฏฺฏนฺติ, วิวฏฺฏนฺติ— อติขิปฺปํ ภควา ปรินิพฺพุโต, อติขิปฺปํ สุคโต ปรินิพฺพุโต, อติขิปฺปํ จกฺขุํ โลเก อนฺตรหิตนฺติ. เย ปน เต ภิกฺขู วีตราคา เต สตา สมฺปชานา อธิวาเสนฺติ— อนิจฺจา สงฺขารา, ตํ กุเตตฺถ ลพฺภาติ.
อถ ขฺวาหํ, อาวุโส, เต ภิกฺขู เอตทโวจํ— ‘อลํ, อาวุโส, มา โสจิตฺถ; มา ปริเทวิตฺถ. นเนฺวตํ, อาวุโส, ภควตา ปฏิกจฺเจว อกฺขาตํ— สพฺเพเหว ปิเยหิ มนาเปหิ นานาภาโว วินาภาโว อญฺญถาภาโว. ตํ กุเตตฺถ อาวุโส ลพฺภา, ยํ ตํ ชาตํ ภูตํ สงฺขตํ ปโลกธมฺมํ, ตํ วต มา ปลุชฺชีติ— เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’ติ.
เตน โข ปนาวุโส, สมเยน สุภทฺโท นาม วุฑฺฒปพฺพชิโต ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ. อถ โข, อาวุโส, สุภทฺโท วุฑฺฒปพฺพชิโต เต ภิกฺขู เอตทโวจ— ‘อลํ, อาวุโส, มา โสจิตฺถ; มา ปริเทวิตฺถ. สุมุตฺตา มยํ เตน มหาสมเณน; อุปทฺทุตา จ มยํ โหม— อิทํ โว กปฺปติ, อิทํ โว น กปฺปตีติ. อิทานิ ปน มยํ ยํ อิจฺฉิสฺสาม ตํ กริสฺสาม, ยํ น อิจฺฉิสฺสาม น ตํ กริสฺสามา’ติ. หนฺท มยํ, อาวุโส, ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อวินโย ทิปฺปติ วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; ปุเร อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี”ติ.
“เตน หิ, ภนฺเต, เถโร ภิกฺขู อุจฺจินตู”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป เอเกนูนปญฺจอรหนฺตสตานิ อุจฺจินิ. ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ มหากสฺสปํ เอตทโวจุํ— “อยํ, ภนฺเต, อายสฺมา อานนฺโท กิญฺจาปิ เสกฺโข, อภพฺโพ ฉนฺทา โทสา โมหา ภยา อคติํ คนฺตุํ. พหุ จ อเนน ภควโต สนฺติเก ธมฺโม จ วินโย จ ปริยตฺโต. เตน หิ, ภนฺเต, เถโร อายสฺมนฺตมฺปิ อานนฺทํ อุจฺจินตู”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตมฺปิ อานนฺทํ อุจฺจินิ.
อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “กตฺถ นุ โข มยํ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคาเยยฺยามา”ติ? อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “ราชคหํ โข มหาโคจรํ ปหูตเสนาสนํ, ยนฺนูน มยํ ราชคเห วสฺสํ วสนฺตา ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคาเยยฺยาม. น อญฺเญ ภิกฺขู ราชคเห วสฺสํ อุปคจฺเฉยฺยุนฺ”ติ.
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป สํฆํ ญาเปสิ—
“สุณาตุ เม, อาวุโส, สํโฆ. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สํโฆ อิมานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ สมฺมนฺเนยฺย— ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานิ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายิตุํ, น อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ. เอสา ญตฺติ.
สุณาตุ เม, อาวุโส, สํโฆ. อิมานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ สมฺมนฺนติ— ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานิ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายิตุํ, น อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิเมสํ ปญฺจนฺนํ ภิกฺขุสตานํ สมฺมุติ— ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานํ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายิตุํ, น อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ— โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
สมฺมตานิ สํเฆน อิมานิ ปญฺจ ภิกฺขุสตานิ ราชคเห วสฺสํ วสนฺตานิ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายิตุํ, น อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ ราชคเห วสฺสํ วสิตพฺพนฺติ. ขมติ สํฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี”ติ.
อถ โข เถรา ภิกฺขู ราชคหํ อคมํสุ ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายิตุํ. อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “ภควตา โข, อาวุโส, ขณฺฑผุลฺลปฏิสงฺขรณํ วณฺณิตํ. หนฺท มยํ, อาวุโส, ปฐมํ มาสํ ขณฺฑผุลฺลํ ปฏิสงฺขโรม; มชฺฌิมํ มาสํ สนฺนิปติตฺวา ธมฺมญฺจ วินยญฺจ สงฺคายิสฺสามา”ติ.
อถ โข เถรา ภิกฺขู ปฐมํ มาสํ ขณฺฑผุลฺลํ ปฏิสงฺขริํสุ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท— “เสฺว สนฺนิปาโต น โข เมตํ ปติรูปํ, โยหํ เสกฺโข สมาโน สนฺนิปาตํ คจฺเฉยฺยนฺ”ติ— พหุเทว รตฺติํ กายคตาย สติยา วีตินาเมตฺวา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ “นิปชฺชิสฺสามี”ติ กายํ อาวชฺเชสิ. อปฺปตฺตญฺจ สีสํ พิพฺโพหนํ, ภูมิโต จ ปาทา มุตฺตา. เอตสฺมิํ อนฺตเร อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ.
อถ โข อายสฺมา อานนฺโท อรหา สมาโน สนฺนิปาตํ อคมาสิ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป สํฆํ ญาเปสิ—
“สุณาตุ เม, อาวุโส, สํโฆ. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อุปาลิํ วินยํ ปุจฺเฉยฺยนฺ”ติ.
อายสฺมา อุปาลิ สํฆํ ญาเปสิ—
“สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อายสฺมตา มหากสฺสเปน วินยํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชยฺยนฺ”ติ.
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลิํ เอตทโวจ— “ปฐมํ, อาวุโส อุปาลิ, ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺตนฺ”ติ? “เวสาลิยํ, ภนฺเต”ติ. “กํ อารพฺภา”ติ? “สุทินฺนํ กลนฺทปุตฺตํ อารพฺภา”ติ. “กิสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺ”ติ? “เมถุนธมฺเม”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลิํ ปฐมสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ.
“ทุติยํ ปนาวุโส อุปาลิ, ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺตนฺ”ติ? “ราชคเห, ภนฺเต”ติ. “กํ อารพฺภา”ติ? “ธนิยํ กุมฺภการปุตฺตํ อารพฺภา”ติ. “กิสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺ”ติ? “อทินฺนาทาเน”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลิํ ทุติยสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ.
“ตติยํ ปนาวุโส อุปาลิ, ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺตนฺ”ติ? “เวสาลิยํ, ภนฺเต”ติ. “กํ อารพฺภา”ติ? “สมฺพหุเล ภิกฺขู อารพฺภา”ติ. “กิสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺ”ติ? “มนุสฺสวิคฺคเห”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลิํ ตติยสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ.
“จตุตฺถํ ปนาวุโส อุปาลิ, ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺตนฺ”ติ? “เวสาลิยํ, ภนฺเต”ติ. “กํ อารพฺภา”ติ? “วคฺคุมุทาตีริเย ภิกฺขู อารพฺภา”ติ. “กิสฺมิํ วตฺถุสฺมินฺ”ติ? “อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อุปาลิํ จตุตฺถสฺส ปาราชิกสฺส วตฺถุมฺปิ ปุจฺฉิ, นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ, ปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนุปญฺญตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ, อนาปตฺติมฺปิ ปุจฺฉิ.
เอเตเนว อุปาเยน อุภโตวิภงฺเค ปุจฺฉิ. ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ อายสฺมา อุปาลิ วิสฺสชฺเชสิ.
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป สํฆํ ญาเปสิ—
“สุณาตุ เม, อาวุโส, สํโฆ. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อานนฺทํ ธมฺมํ ปุจฺเฉยฺยนฺ”ติ.
อายสฺมา อานนฺโท สํฆํ ญาเปสิ—
“สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อายสฺมตา มหากสฺสเปน ธมฺมํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชยฺยนฺ”ติ.
อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจ— “พฺรหฺมชาลํ, อาวุโส อานนฺท, กตฺถ ภาสิตนฺ”ติ? “อนฺตรา จ, ภนฺเต, ราชคหํ อนฺตรา จ นาฬนฺทํ ราชาคารเก อมฺพลฏฺฐิกายา”ติ. “กํ อารพฺภา”ติ? “สุปฺปิยญฺจ ปริพฺพาชกํ พฺรหฺมทตฺตญฺจ มาณวนฺ”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ พฺรหฺมชาลสฺส นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ. “สามญฺญผลํ ปนาวุโส อานนฺท, กตฺถ ภาสิตนฺ”ติ? “ราชคเห, ภนฺเต, ชีวกมฺพวเน”ติ. “เกน สทฺธินฺ”ติ? “อชาตสตฺตุนา เวเทหิปุตฺเตน สทฺธินฺ”ติ. อถ โข อายสฺมา มหากสฺสโป อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ สามญฺญผลสฺส นิทานมฺปิ ปุจฺฉิ, ปุคฺคลมฺปิ ปุจฺฉิ. เอเตเนว อุปาเยน ปญฺจปิ นิกาเย ปุจฺฉิ. ปุฏฺโฐ ปุฏฺโฐ อายสฺมา อานนฺโท วิสฺสชฺเชสิ.