12.1 ปฐมภาณวาร
เตน โข ปน สมเยน วสฺสสตปรินิพฺพุเต ภควติ เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ— กปฺปติ สิงฺคิโลณกปฺโป, กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโป, กปฺปติ คามนฺตรกปฺโป, กปฺปติ อาวาสกปฺโป, กปฺปติ อนุมติกปฺโป, กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโป, กปฺปติ อมถิตกปฺโป, กปฺปติ ชโฬคิํ ปาตุํ, กปฺปติ อทสกํ นิสีทนํ, กปฺปติ ชาตรูปรชตนฺติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต วชฺชีสุ จาริกํ จรมาโน เยน เวสาลี ตทวสริ. ตตฺร สุทํ อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตทหุโปสเถ กํสปาติํ อุทเกน ปูเรตฺวา มชฺเฌ ภิกฺขุสํฆสฺส ฐเปตฺวา อาคตาคเต เวสาลิเก อุปาสเก เอวํ วทนฺติ— “เทถาวุโส, สํฆสฺส กหาปณมฺปิ อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ มาสกรูปมฺปิ. ภวิสฺสติ สํฆสฺส ปริกฺขาเรน กรณียนฺ”ติ. เอวํ วุตฺเต, อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิเก อุปาสเก เอตทโวจ— “มาวุโส, อทตฺถ สํฆสฺส กหาปณมฺปิ อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ มาสกรูปมฺปิ. น กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตา”ติ. เอวมฺปิ โข เวสาลิกา อุปาสกา อายสฺมตา ยเสน กากณฺฑกปุตฺเตน วุจฺจมานา อทํสุเยว สํฆสฺส กหาปณมฺปิ อฑฺฒมฺปิ ปาทมฺปิ มาสกรูปมฺปิ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ตํ หิรญฺญํ ภิกฺขคฺเคน ปฏิวีสํ ฐเปตฺวา ภาเชสุํ. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ เอตทโวจุํ— “เอโส เต, อาวุโส ยส, หิรญฺญสฺส ปฏิวีโส”ติ. “นตฺถิ เม, อาวุโส, หิรญฺญสฺส ปฏิวีโส, นาหํ หิรญฺญํ สาทิยามี”ติ. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู— “อยํ, อาวุโส, ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสติ, ปริภาสติ, อปฺปสาทํ กโรติ; หนฺทสฺส มยํ ปฏิสารณียกมฺมํ กโรมา”ติ เต ตสฺส ปฏิสารณียกมฺมํ อกํสุ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิเก วชฺชิปุตฺตเก ภิกฺขู เอตทโวจ— “ภควตา, อาวุโส, ปญฺญตฺตํ— ‘ปฏิสารณียกมฺมกตสฺส ภิกฺขุโน อนุทูโต ทาตพฺโพ’ติ. เทถ เม, อาวุโส, อนุทูตํ ภิกฺขุนฺ”ติ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เอกํ ภิกฺขุํ สมฺมนฺนิตฺวา อายสฺมโต ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส อนุทูตํ อทํสุ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เวสาลิํ ปวิสิตฺวา เวสาลิเก อุปาสเก เอตทโวจ— “อหํ กิรายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามิ.
เอกมิทํ, อาวุโส, สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. ตตฺร โข, อาวุโส, ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— ‘จตฺตาโรเม, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. กตเม จตฺตาโร? อพฺภํ, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ น วิโรจนฺติ. มหิกา, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ, ธูมรโช, ภิกฺขเว, จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ราหุ, ภิกฺขเว, อสุรินฺโท จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร จนฺทิมสูริยานํ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา จนฺทิมสูริยา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. เอวเมว โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโรเม สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. กตเม จตฺตาโร? สนฺติ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา สุรํ ปิวนฺติ, เมรยํ ปิวนฺติ, สุราเมรยปานา อปฺปฏิวิรตา— อยํ, ภิกฺขเว, ปฐโม สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺติ, เมถุนธมฺมา อปฺปฏิวิรตา— อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา ชาตรูปรชตํ สาทิยนฺติ, ชาตรูปรชตปฺปฏิคฺคหณา อปฺปฏิวิรตา— อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, เอเก สมณพฺราหฺมณา มิจฺฉาชีเวน ชีวิตํ กปฺเปนฺติ; มิจฺฉาชีวา อปฺปฏิวิรตา— อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลโส, เยน อุปกฺกิเลเสน อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ. อิเม โข, ภิกฺขเว, จตฺตาโร สมณพฺราหฺมณานํ อุปกฺกิเลสา, เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา เอเก สมณพฺราหฺมณา น ตปนฺติ, น ภาสนฺติ, น วิโรจนฺติ’. อิทมโวจาวุโส, ภควา. อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา—
‘ราคโทสปริกฺลิฏฺฐา,
เอเก สมณพฺราหฺมณา;
อวิชฺชานิวุฏา โปสา,
ปิยรูปาภินนฺทิโน.
สุรํ ปิวนฺติ เมรยํ,
ปฏิเสวนฺติ เมถุนํ;
รชตํ ชาตรูปญฺจ,
สาทิยนฺติ อวิทฺทสู.
มิจฺฉาชีเวน ชีวนฺติ,
เอเก สมณพฺราหฺมณา;
เอเต อุปกฺกิเลสา วุตฺตา,
พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนา.
เยหิ อุปกฺกิเลเสหิ อุปกฺกิลิฏฺฐา,
เอเก สมณพฺราหฺมณา;
น ตปนฺติ น ภาสนฺติ,
อสุทฺธา สรชา มคา.
อนฺธกาเรน โอนทฺธา,
ตณฺหาทาสา สเนตฺติกา;
วฑฺเฒนฺติ กฏสิํ โฆรํ,
อาทิยนฺติ ปุนพฺภวนฺ’ติ.
เอวํวาที กิราหํ อายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามิ.
เอกมิทํ, อาวุโส, สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน ราชนฺเตปุเร ราชปริสายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ— ‘กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตนฺ’ติ. เตน โข ปนาวุโส, สมเยน มณิจูฬโก คามณี ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติ. อถ โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ตํ ปริสํ เอตทโวจ— ‘มา, อยฺยา, เอวํ อวจุตฺถ. น กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตา’ติ. อสกฺขิ โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ตํ ปริสํ สญฺญาเปตุํ.
อถ โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ตํ ปริสํ สญฺญาเปตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข, อาวุโส, มณิจูฬโก คามณี ภควนฺตํ เอตทโวจ— ‘อิธ, ภนฺเต, ราชนฺเตปุเร ราชปริสายํ สนฺนิสินฺนานํ สนฺนิปติตานํ อยมนฺตรกถา อุทปาทิ— กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตนฺติ. เอวํ วุตฺเต, อหํ, ภนฺเต, ตํ ปริสํ เอตทโวจํ— มา, อยฺยา, เอวํ อวจุตฺถ. น กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตาติ. อสกฺขิํ โข อหํ, ภนฺเต, ตํ ปริสํ สญฺญาเปตุํ. กจฺจาหํ, ภนฺเต, เอวํ พฺยากรมาโน วุตฺตวาที เจว ภควโต โหมิ, น จ ภควนฺตํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขามิ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรมิ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺฉตี’ติ? ‘ตคฺฆ ตฺวํ, คามณิ, เอวํ พฺยากรมาโน วุตฺตวาที เจว เม โหสิ; น จ มํ อภูเตน อพฺภาจิกฺขสิ, ธมฺมสฺส จานุธมฺมํ พฺยากโรสิ, น จ โกจิ สหธมฺมิโก วาทานุวาโท คารยฺหํ ฐานํ อาคจฺฉติ. น หิ, คามณิ, กปฺปติ สมณานํ สกฺยปุตฺติยานํ ชาตรูปรชตํ; น สาทิยนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; น ปฏิคฺคณฺหนฺติ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชาตรูปรชตํ; นิกฺขิตฺตมณิสุวณฺณา สมณา สกฺยปุตฺติยา อเปตชาตรูปรชตา. ยสฺส โข, คามณิ, ชาตรูปรชตํ กปฺปติ, ปญฺจปิ ตสฺส กามคุณา กปฺปนฺติ. ยสฺส ปญฺจ กามคุณา กปฺปนฺติ เอกํเสเนตํ, คามณิ, ธาเรยฺยาสิ— อสฺสมณธมฺโม อสกฺยปุตฺติยธมฺโมติ. อปิ จาหํ, คามณิ, เอวํ วทามิ ติณํ ติณตฺถิเกน ปริเยสิตพฺพํ; ทารุ ทารุตฺถิเกน ปริเยสิตพฺพํ; สกฏํ สกฏตฺถิเกน ปริเยสิตพฺพํ; ปุริโส ปุริสตฺถิเกน ปริเยสิตพฺโพ. น เตฺววาหํ, คามณิ, เกนจิ ปริยาเยน ชาตรูปรชตํ สาทิตพฺพํ ปริเยสิตพฺพนฺติ วทามี’ติ.
เอวํวาที กิราหํ อายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามิ.
เอกมิทํ, อาวุโส, สมยํ ภควา ราชคเห อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ อารพฺภ ชาตรูปรชตํ ปฏิกฺขิปิ, สิกฺขาปทญฺจ ปญฺญเปสิ. เอวํวาที กิราหํ อายสฺมนฺเต อุปาสเก สทฺเธ ปสนฺเน อกฺโกสามิ, ปริภาสามิ, อปฺปสาทํ กโรมิ; โยหํ อธมฺมํ อธมฺโมติ วทามิ, ธมฺมํ ธมฺโมติ วทามิ, อวินยํ อวินโยติ วทามิ, วินยํ วินโยติ วทามี”ติ.
เอวํ วุตฺเต, เวสาลิกา อุปาสกา อายสฺมนฺตํ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ เอตทโวจุํ— “เอโกว, ภนฺเต, อโยฺย ยโส กากณฺฑกปุตฺโต สมโณ สกฺยปุตฺติโย. สพฺเพวิเม อสฺสมณา อสกฺยปุตฺติยา. วสตุ, ภนฺเต, อโยฺย ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิยํ. มยํ อยฺยสฺส ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส อุสฺสุกฺกํ กริสฺสาม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปฺปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารานนฺ”ติ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวสาลิเก อุปาสเก สญฺญาเปตฺวา อนุทูเตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ อารามํ อคมาสิ.
อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู อนุทูตํ ภิกฺขุํ ปุจฺฉิํสุ— “ขมาปิตาวุโส, ยเสน กากณฺฑกปุตฺเตน เวสาลิกา อุปาสกา”ติ? “อุปาสเกหิ ปาปิกํ โน, อาวุโส, กตํ. เอโกว ยโส กากณฺฑกปุตฺโต สมโณ สกฺยปุตฺติโย กโต. สพฺเพว มยํ อสฺสมณา อสกฺยปุตฺติยา กตา”ติ. อถ โข เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู— “อยํ, อาวุโส, ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อเมฺหหิ อสมฺมโต คิหีนํ ปกาเสสิ; หนฺทสฺส มยํ อุกฺเขปนียกมฺมํ กโรมา”ติ. เต ตสฺส อุกฺเขปนียกมฺมํ กตฺตุกามา สนฺนิปติํสุ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา โกสมฺพิยํ ปจฺจุฏฺฐาสิ.
อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต ปาเวยฺยกานญฺจ อวนฺติทกฺขิณาปถกานญฺจ ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ— “อาคจฺฉนฺตุ อายสฺมนฺตา; อิมํ อธิกรณํ อาทิยิสฺสาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี”ติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อโหคงฺเค ปพฺพเต ปฏิวสติ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต เยน อโหคงฺโค ปพฺพโต, เยนายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ สมฺภูตํ สาณวาสิํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อายสฺมนฺตํ สมฺภูตํ สาณวาสิํ เอตทโวจ— “อิเม, ภนฺเต, เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ— กปฺปติ สิงฺคิโลณกปฺโป, กปฺปติ ทฺวงฺคุลกปฺโป, กปฺปติ คามนฺตรกปฺโป, กปฺปติ อาวาสกปฺโป, กปฺปติ อนุมติกปฺโป, กปฺปติ อาจิณฺณกปฺโป, กปฺปติ อมถิตกปฺโป, กปฺปติ ชโฬคิํ ปาตุํ, กปฺปติ อทสกํ นิสีทนํ, กปฺปติ ชาตรูปรชตนฺติ. หนฺท มยํ, ภนฺเต, อิมํ อธิกรณํ อาทิยิสฺสาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี”ติ. “เอวมาวุโส”ติ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมโต ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส ปจฺจโสฺสสิ. อถ โข สฏฺฐิมตฺตา ปาเวยฺยกา ภิกฺขู— สพฺเพ อารญฺญิกา, สพฺเพ ปิณฺฑปาติกา, สพฺเพ ปํสุกูลิกา, สพฺเพ เตจีวริกา, สพฺเพว อรหนฺโต— อโหคงฺเค ปพฺพเต สนฺนิปติํสุ. อฏฺฐาสีติมตฺตา อวนฺติทกฺขิณาปถกา ภิกฺขู— อปฺเปกจฺเจ อารญฺญิกา, อปฺเปกจฺเจ ปิณฺฑปาติกา, อปฺเปกจฺเจ ปํสุกูลิกา, อปฺเปกจฺเจ เตจีวริกา, สพฺเพว อรหนฺโต— อโหคงฺเค ปพฺพเต สนฺนิปติํสุ. อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ มนฺตยมานานํ เอตทโหสิ— “อิทํ โข อธิกรณํ กกฺขฬญฺจ, วาฬญฺจ; กํ นุ โข มยํ ปกฺขํ ลเภยฺยาม, เยน มยํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา”ติ.
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา เรวโต โสเรเยฺย ปฏิวสติ— พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. อถ โข เถรานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “อยํ โข อายสฺมา เรวโต โสเรเยฺย ปฏิวสติ— พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. สเจ มยํ อายสฺมนฺตํ เรวตํ ปกฺขํ ลภิสฺสาม, เอวํ มยํ อิมสฺมิํ อธิกรเณ พลวนฺตตรา อสฺสามา”ติ. อสฺโสสิ โข อายสฺมา เรวโต— ทิพฺพาย โสตธาตุยา วิสุทฺธาย อติกฺกนฺตมานุสิกาย— เถรานํ ภิกฺขูนํ มนฺตยมานานํ. สุตฺวานสฺส เอตทโหสิ— “อิทํ โข อธิกรณํ กกฺขฬญฺจ วาฬญฺจ. น โข เมตํ ปติรูปํ โยหํ เอวรูเป อธิกรเณ โอสกฺเกยฺยํ. อิทานิ จ ปน เต ภิกฺขู อาคจฺฉิสฺสนฺติ. โสหํ เตหิ อากิณฺโณ น ผาสุ คมิสฺสามิ. ยนฺนูนาหํ ปฏิกจฺเจว คจฺเฉยฺยนฺ”ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต โสเรยฺยา สงฺกสฺสํ อคมาสิ.
อถ โข เถรา ภิกฺขู โสเรยฺยํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิํสุ— “กหํ อายสฺมา เรวโต”ติ? เต เอวมาหํสุ— “เอสายสฺมา เรวโต สงฺกสฺสํ คโต”ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต สงฺกสฺสา กณฺณกุชฺชํ อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู สงฺกสฺสํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิํสุ— “กหํ อายสฺมา เรวโต”ติ? เต เอวมาหํสุ— “เอสายสฺมา เรวโต กณฺณกุชฺชํ คโต”ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต กณฺณกุชฺชา อุทุมฺพรํ อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู กณฺณกุชฺชํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิํสุ— “กหํ อายสฺมา เรวโต”ติ? เต เอวมาหํสุ— “เอสายสฺมา เรวโต อุทุมฺพรํ คโต”ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต อุทุมฺพรา อคฺคฬปุรํ อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู อุทุมฺพรํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิํสุ— “กหํ อายสฺมา เรวโต”ติ? เต เอวมาหํสุ— “เอสายสฺมา เรวโต อคฺคฬปุรํ คโต”ติ. อถ โข อายสฺมา เรวโต อคฺคฬปุรา สหชาติํ อคมาสิ. อถ โข เถรา ภิกฺขู อคฺคฬปุรํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิํสุ— “กหํ อายสฺมา เรวโต”ติ? เต เอวมาหํสุ— “เอสายสฺมา เรวโต สหชาติํ คโต”ติ. อถ โข เถรา ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ เรวตํ สหชาติยํ สมฺภาเวสุํ.
อถ โข อายสฺมา สมฺภูโต สาณวาสี อายสฺมนฺตํ ยสํ กากณฺฑกปุตฺตํ เอตทโวจ— “อยํ, อาวุโส, อายสฺมา เรวโต พหุสฺสุโต อาคตาคโม ธมฺมธโร วินยธโร มาติกาธโร ปณฺฑิโต วิยตฺโต เมธาวี ลชฺชี กุกฺกุจฺจโก สิกฺขากาโม. สเจ มยํ อายสฺมนฺตํ เรวตํ ปญฺหํ ปุจฺฉิสฺสาม, ปฏิพโล อายสฺมา เรวโต เอเกเนว ปเญฺหน สกลมฺปิ รตฺติํ วีตินาเมตุํ. อิทานิ จ ปนายสฺมา เรวโต อนฺเตวาสิกํ สรภาณกํ ภิกฺขุํ อชฺเฌสิสฺสติ. โส ตฺวํ ตสฺส ภิกฺขุโน สรภญฺญปริโยสาเน อายสฺมนฺตํ เรวตํ อุปสงฺกมิตฺวา อิมานิ ทส วตฺถูนิ ปุจฺเฉยฺยาสี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อายสฺมโต สมฺภูตสฺส สาณวาสิสฺส ปจฺจโสฺสสิ. อถ โข อายสฺมา เรวโต อนฺเตวาสิกํ สรภาณกํ ภิกฺขุํ อชฺเฌสิ. อถ โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต ตสฺส ภิกฺขุโน สรภญฺญปริโยสาเน เยนายสฺมา เรวโต เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ เรวตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา ยโส กากณฺฑกปุตฺโต อายสฺมนฺตํ เรวตํ เอตทโวจ— “กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคิโลณกปฺโป”ติ? “โก โส, อาวุโส, สิงฺคิโลณกปฺโป”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, สิงฺคินา โลณํ ปริหริตุํ— ยตฺถ อโลณกํ ภวิสฺสติ ตตฺถ ปริภุญฺชิสฺสามี”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลกปฺโป”ติ? “โก โส, อาวุโส, ทฺวงฺคุลกปฺโป”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, ทฺวงฺคุลาย ฉายาย วีติวตฺตาย, วิกาเล โภชนํ ภุญฺชิตุนฺ”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, คามนฺตรกปฺโป”ติ? “โก โส, อาวุโส, คามนฺตรกปฺโป”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต— อิทานิ คามนฺตรํ คมิสฺสามีติ— ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ โภชนํ ภุญฺชิตุนฺ”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, อาวาสกปฺโป”ติ? “โก โส, อาวุโส, อาวาสกปฺโป”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, สมฺพหุลา อาวาสา สมานสีมา นานุโปสถํ กาตุนฺ”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, อนุมติกปฺโป”ติ? “โก โส, อาวุโส, อนุมติกปฺโป”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, วคฺเคน สํเฆน กมฺมํ กาตุํ— อาคเต ภิกฺขู อนุมาเนสฺสามา”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, อาจิณฺณกปฺโป”ติ? “โก โส, อาวุโส, อาจิณฺณกปฺโป”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, อิทํ เม อุปชฺฌาเยน อชฺฌาจิณฺณํ, อิทํ เม อาจริเยน อชฺฌาจิณฺณํ, ตํ อชฺฌาจริตุนฺ”ติ? “อาจิณฺณกปฺโป โข, อาวุโส, เอกจฺโจ กปฺปติ, เอกจฺโจ น กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, อมถิตกปฺโป”ติ? “โก โส, อาวุโส, อมถิตกปฺโป”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, ยํ ตํ ขีรํ ขีรภาวํ วิชหิตํ, อสมฺปตฺตํ ทธิภาวํ, ตํ ภุตฺตาวินา ปวาริเตน อนติริตฺตํ ปาตุนฺ”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, ชโฬคิํ ปาตุนฺ”ติ? “กา สา, อาวุโส, ชโฬคี”ติ? “กปฺปติ, ภนฺเต, ยา สา สุรา อาสุตา, อสมฺปตฺตา มชฺชภาวํ, สา ปาตุนฺ”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, อทสกํ นิสีทนนฺ”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “กปฺปติ, ภนฺเต, ชาตรูปรชตนฺ”ติ? “นาวุโส, กปฺปตี”ติ. “อิเม, ภนฺเต, เวสาลิกา วชฺชิปุตฺตกา ภิกฺขู เวสาลิยํ อิมานิ ทส วตฺถูนิ ทีเปนฺติ. หนฺท มยํ, ภนฺเต, อิมํ อธิกรณํ อาทิยิสฺสาม. ปุเร อธมฺโม ทิปฺปติ, ธมฺโม ปฏิพาหิยฺยติ; อวินโย ทิปฺปติ, วินโย ปฏิพาหิยฺยติ; ปุเร อธมฺมวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, ธมฺมวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺติ; อวินยวาทิโน พลวนฺโต โหนฺติ, วินยวาทิโน ทุพฺพลา โหนฺตี”ติ. “เอวมาวุโส”ติ โข อายสฺมา เรวโต อายสฺมโต ยสสฺส กากณฺฑกปุตฺตสฺส ปจฺจโสฺสสิ.
ปฐมภาณวาโร นิฏฺฐิโต.