6.3 ตติยภาณวาร
เตน โข ปน สมเยน อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต สาวตฺถิยํ เสนาสนํ คเหตฺวา อญฺญตรํ คามกาวาสํ อคมาสิ. ตตฺถปิ เสนาสนํ อคฺคเหสิ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “อยํ, อาวุโส, อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต ภณฺฑนการโก กลหการโก วิวาทการโก ภสฺสการโก สํเฆ อธิกรณการโก. สจายํ อิธ วสฺสํ วสิสฺสติ, สพฺเพว มยํ น ผาสุ ภวิสฺสาม. หนฺท นํ ปุจฺฉามา”ติ. อถ โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อุปนนฺทํ สกฺยปุตฺตํ เอตทโวจุํ— “นนุ ตยา, อาวุโส อุปนนฺท, สาวตฺถิยํ เสนาสนํ คหิตนฺ”ติ? “เอวมาวุโส”ติ. “กิํ ปน ตฺวํ, อาวุโส อุปนนฺท, เอโก ทฺเว ปฏิพาหสี”ติ? “อิธ ทานาหํ, อาวุโส, มุญฺจามิ; ตตฺถ คณฺหามี”ติ.
เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม อายสฺมา อุปนนฺโท สกฺยปุตฺโต เอโก ทฺเว ปฏิพาเหสฺสตี”ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… “สจฺจํ กิร ตฺวํ, อุปนนฺท, เอโก ทฺเว ปฏิพาหสี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, เอโก ทฺเว ปฏิพาหิสฺสสิ? ตตฺถ ตยา, โมฆปุริส, คหิตํ อิธ มุตฺตํ, อิธ ตยา คหิตํ ตตฺร มุตฺตํ. เอวํ โข ตฺวํ, โมฆปุริส, อุภยตฺถ ปริพาหิโร. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… วิครหิตฺวา …เป… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “น, ภิกฺขเว, เอเกน ทฺเว ปฏิพาหิตพฺพา. โย ปฏิพาเหยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา”ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภควา ภิกฺขูนํ อเนกปริยาเยน วินยกถํ กเถสิ, วินยสฺส วณฺณํ ภาสติ, วินยปริยตฺติยา วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อายสฺมโต อุปาลิสฺส วณฺณํ ภาสติ. ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “ภควา โข อเนกปริยาเยน วินยกถํ กเถติ, วินยสฺส วณฺณํ ภาสติ, วินยปริยตฺติยา วณฺณํ ภาสติ, อาทิสฺส อาทิสฺส อายสฺมโต อุปาลิสฺส วณฺณํ ภาสติ. หนฺท มยํ, อาวุโส, อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก วินยํ ปริยาปุณามา”ติ. เตธ พหู ภิกฺขู เถรา จ นวา จ มชฺฌิมา จ อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก วินยํ ปริยาปุณนฺติ. อายสฺมา อุปาลิ ฐิตโกว อุทฺทิสติ เถรานํ ภิกฺขูนํ คารเวน. เถราปิ ภิกฺขู ฐิตกาว อุทฺทิสาเปนฺติ ธมฺมคารเวน. ตตฺถ เถรา เจว ภิกฺขู กิลมนฺติ, อายสฺมา จ อุปาลิ กิลมติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นวเกน ภิกฺขุนา อุทฺทิสนฺเตน สมเก วา อาสเน นิสีทิตุํ, อุจฺจตเร วา ธมฺมคารเวน; เถเรน ภิกฺขุนา อุทฺทิสาเปนฺเตน สมเก วา อาสเน นิสีทิตุํ, นีจตเร วา ธมฺมคารเวนา”ติ.
เตน โข ปน สมเยน พหู ภิกฺขู อายสฺมโต อุปาลิสฺส สนฺติเก ฐิตกา อุทฺเทสํ ปฏิมาเนนฺตา กิลมนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมานาสนิเกหิ สห นิสีทิตุนฺ”ติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “กิตฺตาวตา นุ โข สมานาสนิโก โหตี”ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติวสฺสนฺตเรน สห นิสีทิตุนฺ”ติ.
เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู สมานาสนิกา มญฺเจ นิสีทิตฺวา มญฺจํ ภินฺทิํสุ, ปีเฐ นิสีทิตฺวา ปีฐํ ภินฺทิํสุ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติวคฺคสฺส มญฺจํ, ติวคฺคสฺส ปีฐนฺ”ติ. ติวคฺโคปิ มญฺเจ นิสีทิตฺวา มญฺจํ ภินฺทิ, ปีเฐ นิสีทิตฺวา ปีฐํ ภินฺทิ …เป… “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทุวคฺคสฺส มญฺจํ, ทุวคฺคสฺส ปีฐนฺ”ติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู อสมานาสนิเกหิ สห ทีฆาสเน นิสีทิตุํ กุกฺกุจฺจายนฺติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฐเปตฺวา ปณฺฑกํ, มาตุคามํ, อุภโตพฺยญฺชนกํ, อสมานาสนิเกหิ สห ทีฆาสเน นิสีทิตุนฺ”ติ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “กิตฺตกํ ปจฺฉิมํ นุ โข ทีฆาสนํ โหตี”ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ยํ ติณฺณํ ปโหติ, เอตฺตกํ ปจฺฉิมํ ทีฆาสนนฺ”ติ.
เตน โข ปน สมเยน วิสาขา มิคารมาตา สํฆสฺส อตฺถาย สาฬินฺทํ ปาสาทํ การาเปตุกามา โหติ หตฺถินขกํ. อถ โข ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “กิํ นุ โข ภควตา ปาสาทปริโภโค อนุญฺญาโต กิํ อนนุญฺญาโต”ติ? ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สพฺพํ ปาสาทปริโภคนฺ”ติ.
เตน โข ปน สมเยน รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส อยฺยิกา กาลงฺกตา โหติ. ตสฺส กาลํกิริยาย สํฆสฺส พหุํ อกปฺปิยภณฺฑํ อุปฺปนฺนํ โหติ, เสยฺยถิทํ— อาสนฺทิ, ปลฺลงฺโก, โคนโก, จิตฺตโก, ปฏิกา, ปฏลิกา, ตูลิกา, วิกติกา, อุทฺทโลมี, เอกนฺตโลมี, กฏฺฏิสฺสํ, โกเสยฺยํ, กุตฺตกํ, หตฺถตฺถรํ, อสฺสตฺถรํ, รถตฺถรํ, อชินปเวณิ, กทลิมิคปวรปจฺจตฺถรณํ, เสาตฺตรจฺฉทํ, อุภโตโลหิตกูปธานํ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อาสนฺทิยา ปาเท ฉินฺทิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ, ปลฺลงฺกสฺส วาเฬ ภินฺทิตฺวา ปริภุญฺชิตุํ, ตูลิกํ วิชเฏตฺวา พิพฺโพหนํ กาตุํ, อวเสสํ ภูมตฺถรณํ กาตุนฺ”ติ.