8.1 อาคนฺตุกวตฺตกถา
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อาคนฺตุกา ภิกฺขู เสาปาหนาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, ฉตฺตปฺปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, โอคุณฺฐิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสนฺติ, ปานีเยนปิ ปาเท โธวนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ภิกฺขู น อภิวาเทนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉนฺติ. อญฺญตโรปิ อาคนฺตุโก ภิกฺขุ อนชฺฌาวุฏฺฐํ วิหารํ ฆฏิกํ อุคฺฆาเฏตฺวา กวาฏํ ปณาเมตฺวา สหสา ปาวิสิ. ตสฺส อุปริปิฏฺฐิโต อหิ ขนฺเธ ปปติ. โส ภีโต วิสฺสรมกาสิ. ภิกฺขู อุปธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ— “กิสฺส ตฺวํ, อาวุโส, วิสฺสรมกาสี”ติ? อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ.
เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม อาคนฺตุกา ภิกฺขู เสาปาหนาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ฉตฺตปฺปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, โอคุณฺฐิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ปานีเยนปิ ปาเท โธวิสฺสนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ภิกฺขู น อภิวาเทสฺสนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉิสฺสนฺตี”ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… “สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, อาคนฺตุกา ภิกฺขู เสาปาหนาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, ฉตฺตปฺปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, โอคุณฺฐิตาปิ อารามํ ปวิสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสนฺติ, ปานีเยนปิ ปาเท โธวนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ภิกฺขู น อภิวาเทนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉนฺตี”ติ. “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ภิกฺขเว อาคนฺตุกา ภิกฺขู เสาปาหนาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ฉตฺตปฺปคฺคหิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, โอคุณฺฐิตาปิ อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, สีเสปิ จีวรํ กริตฺวา อารามํ ปวิสิสฺสนฺติ, ปานีเยนปิ ปาเท โธวิสฺสนฺติ, วุฑฺฒตเรปิ อาวาสิเก ภิกฺขู น อภิวาเทสฺสนฺติ, นปิ เสนาสนํ ปุจฺฉิสฺสนฺติ, เนตํ ภิกฺขเว อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… วิครหิตฺวา …เป… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ—
“เตน หิ, ภิกฺขเว, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ปญฺญเปสฺสามิ ยถา อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพํ. อาคนฺตุเกน, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนา ‘อิทานิ อารามํ ปวิสิสฺสามี’ติ อุปาหนา โอมุญฺจิตฺวา นีจํ กตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา คเหตฺวา ฉตฺตํ อปนาเมตฺวา สีสํ วิวริตฺวา สีเส จีวรํ ขนฺเธ กตฺวา สาธุกํ อตรมาเนน อาราโม ปวิสิตพฺโพ. อารามํ ปวิสนฺเตน สลฺลกฺเขตพฺพํ— ‘กตฺถ อาวาสิกา ภิกฺขู ปฏิกฺกมนฺตี’ติ? ยตฺถ อาวาสิกา ภิกฺขู ปฏิกฺกมนฺติ— อุปฏฺฐานสาลาย วา มณฺฑเป วา รุกฺขมูเล วา— ตตฺถ คนฺตฺวา เอกมนฺตํ ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ; เอกมนฺตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ; ปติรูปํ อาสนํ คเหตฺวา นิสีทิตพฺพํ; ปานียํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปริโภชนียํ ปุจฺฉิตพฺพํ— ‘กตมํ ปานียํ, กตมํ ปริโภชนียนฺ’ติ? สเจ ปานีเยน อตฺโถ โหติ, ปานียํ คเหตฺวา ปาตพฺพํ. สเจ ปริโภชนีเยน อตฺโถ โหติ, ปริโภชนียํ คเหตฺวา ปาทา โธวิตพฺพา. ปาเท โธวนฺเตน เอเกน หตฺเถน อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํ, เอเกน หตฺเถน ปาทา โธวิตพฺพา. น เตเนว อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํ น เตเนว หตฺเถน ปาทา โธวิตพฺพา. อุปาหนาปุญฺฉนโจฬกํ ปุจฺฉิตฺวา อุปาหนา ปุญฺฉิตพฺพา. อุปาหนา ปุญฺฉนฺเตน ปฐมํ สุกฺเขน โจฬเกน ปุญฺฉิตพฺพา, ปจฺฉา อเลฺลน. อุปาหนาปุญฺฉนโจฬกํ โธวิตฺวา เอกมนฺตํ วิสฺสชฺเชตพฺพํ.
สเจ อาวาสิโก ภิกฺขุ วุฑฺโฒ โหติ, อภิวาเทตพฺโพ. สเจ นวโก โหติ, อภิวาทาเปตพฺโพ. เสนาสนํ ปุจฺฉิตพฺพํ— ‘กตมํ เม เสนาสนํ ปาปุณาตี’ติ? อชฺฌาวุฏฺฐํ วา อนชฺฌาวุฏฺฐํ วา ปุจฺฉิตพฺพํ, โคจโร ปุจฺฉิตพฺโพ, อโคจโร ปุจฺฉิตพฺโพ, เสกฺขสมฺมตานิ กุลานิ ปุจฺฉิตพฺพานิ, วจฺจฏฺฐานํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปสฺสาวฏฺฐานํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปานียํ ปุจฺฉิตพฺพํ, ปริโภชนียํ ปุจฺฉิตพฺพํ, กตฺตรทณฺโฑ ปุจฺฉิตพฺโพ, สํฆสฺส กติกสณฺฐานํ ปุจฺฉิตพฺพํ— ‘กํ กาลํ ปวิสิตพฺพํ, กํ กาลํ นิกฺขมิตพฺพนฺ’ติ? สเจ วิหาโร อนชฺฌาวุตฺโถ โหติ, กวาฏํ อาโกเฏตฺวา มุหุตฺตํ อาคเมตฺวา ฆฏิกํ อุคฺฆาเฏตฺวา กวาฏํ ปณาเมตฺวา พหิ ฐิเตน นิโลฺลเกตพฺโพ.
สเจ วิหาโร อุกฺลาโป โหติ, มญฺเจ วา มญฺโจ อาโรปิโต โหติ, ปีเฐ วา ปีฐํ อาโรปิตํ โหติ, เสนาสนํ อุปริ ปุญฺชีกตํ โหติ, สเจ อุสฺสหติ, โสเธตพฺโพ. วิหารํ โสเธนฺเตน ปฐมํ ภูมตฺถรณํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มญฺจปฏิปาทกา นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพา; ภิสิพิพฺโพหนํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; นิสีทนปจฺจตฺถรณํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; มญฺโจ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺฐํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; ปีฐํ นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺฐํ, นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ; เขฬมลฺลโก นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺโพ; อปเสฺสนผลกํ นีหริตฺวา เอกมนฺตํ นิกฺขิปิตพฺพํ. สเจ วิหาเร สนฺตานกํ โหติ, อุโลฺลกา ปฐมํ โอหาเรตพฺพํ, อาโลกสนฺธิกณฺณภาคา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ เครุกปริกมฺมกตา ภิตฺติ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ กาฬวณฺณกตา ภูมิ กณฺณกิตา โหติ, โจฬกํ เตเมตฺวา ปีเฬตฺวา ปมชฺชิตพฺพา. สเจ อกตา โหติ ภูมิ, อุทเกน ปริปฺโผสิตฺวา สมฺมชฺชิตพฺพา— มา วิหาโร รเชน อุหญฺญีติ. สงฺการํ วิจินิตฺวา เอกมนฺตํ ฉฑฺเฑตพฺพํ.
ภูมตฺถรณํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาฐาเน ปญฺญเปตพฺพํ. มญฺจปฏิปาทกา โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาฐาเน ฐเปตพฺพา. มญฺโจ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺฐํ, อติหริตฺวา ยถาฐาเน ปญฺญเปตพฺโพ. ปีฐํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา นีจํ กตฺวา สาธุกํ อปฺปฏิฆํสนฺเตน, อสงฺฆฏฺเฏนฺเตน กวาฏปิฏฺฐํ, อติหริตฺวา ยถาฐาเน ปญฺญเปตพฺพํ. ภิสิพิพฺโพหนํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ ปญฺญเปตพฺพํ. นิสีทนปจฺจตฺถรณํ โอตาเปตฺวา โสเธตฺวา ปปฺโผเฏตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ ปญฺญเปตพฺพํ. เขฬมลฺลโก โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ ฐเปตพฺโพ. อปเสฺสนผลกํ โอตาเปตฺวา ปมชฺชิตฺวา อติหริตฺวา ยถาภาคํ ฐเปตพฺพํ. ปตฺตจีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ. ปตฺตํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน ปตฺตํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน เหฏฺฐามญฺจํ วา เหฏฺฐาปีฐํ วา ปรามสิตฺวา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. น จ อนนฺตรหิตาย ภูมิยา ปตฺโต นิกฺขิปิตพฺโพ. จีวรํ นิกฺขิปนฺเตน เอเกน หตฺเถน จีวรํ คเหตฺวา เอเกน หตฺเถน จีวรวํสํ วา จีวรรชฺชุํ วา ปมชฺชิตฺวา ปารโต อนฺตํ โอรโต โภคํ กตฺวา จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ.
สเจ ปุรตฺถิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปุรตฺถิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ปจฺฉิมา สรชา วาตา วายนฺติ, ปจฺฉิมา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ อุตฺตรา สรชา วาตา วายนฺติ, อุตฺตรา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ ทกฺขิณา สรชา วาตา วายนฺติ, ทกฺขิณา วาตปานา ถเกตพฺพา. สเจ สีตกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา วิวริตพฺพา, รตฺติํ ถเกตพฺพา. สเจ อุณฺหกาโล โหติ, ทิวา วาตปานา ถเกตพฺพา, รตฺติํ วิวริตพฺพา.
สเจ ปริเวณํ อุกฺลาปํ โหติ, ปริเวณํ สมฺมชฺชิตพฺพํ. สเจ โกฏฺฐโก อุกฺลาโป โหติ, โกฏฺฐโก สมฺมชฺชิตพฺโพ. สเจ อุปฏฺฐานสาลา อุกฺลาปา โหติ, อุปฏฺฐานสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ อคฺคิสาลา อุกฺลาปา โหติ, อคฺคิสาลา สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ วจฺจกุฏิ อุกฺลาปา โหติ, วจฺจกุฏิ สมฺมชฺชิตพฺพา. สเจ ปานียํ น โหติ, ปานียํ อุปฏฺฐาเปตพฺพํ. สเจ ปริโภชนียํ น โหติ, ปริโภชนียํ อุปฏฺฐาเปตพฺพํ. สเจ อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ น โหติ, อาจมนกุมฺภิยา อุทกํ อาสิญฺจิตพฺพํ. อิทํ โข, ภิกฺขเว, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ วตฺตํ ยถา อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สมฺมา วตฺติตพฺพนฺ”ติ.