1.5.1.10 ปถวีขณนสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา อาฬวิยํ วิหรติ อคฺคาฬเว เจติเย. เตน โข ปน สมเยน อาฬวกา ภิกฺขู นวกมฺมํ กโรนฺตา ปถวิํ ขณนฺติปิ ขณาเปนฺติปิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา ปถวิํ ขณิสฺสนฺติปิ ขณาเปสฺสนฺติปิ. เอกินฺทฺริยํ สมณา สกฺยปุตฺติยา ชีวํ วิเหเฐนฺตี”ติ.
อโสฺสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม อาฬวกา ภิกฺขู ปถวิํ ขณิสฺสนฺติปิ ขณาเปสฺสนฺติปี”ติ …เป… “สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ปถวิํ ขณถปิ ขณาเปถปี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ปถวิํ ขณิสฺสถปิ ขณาเปสฺสถปิ. ชีวสญฺญิโน หิ, โมฆปุริสา, มนุสฺสา ปถวิยา. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“โย ปน ภิกฺขุ ปถวิํ ขเณยฺย วา ขณาเปยฺย วา, ปาจิตฺติยนฺ” ติ. (10: 59 )
โย ปนา ติ โย ยาทิโส …เป… ภิกฺขู ติ …เป… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ปถวี นาม ทฺเว ปถวิโย— ชาตา จ ปถวี อชาตา จ ปถวี.
ชาตา นาม ปถวี— สุทฺธปํสุ สุทฺธมตฺติกา อปฺปปาสาณา อปฺปสกฺขรา อปฺปกฐลา อปฺปมรุมฺพา อปฺปวาลิกา, เยภุเยฺยนปํสุกา, เยภุเยฺยนมตฺติกา. อทฑฺฒาปิ วุจฺจติ ชาตา ปถวี. โยปิ ปํสุปุญฺโช วา มตฺติกาปุญฺโช วา อติเรกจาตุมาสํ โอวฏฺโฐ, อยมฺปิ วุจฺจติ ชาตา ปถวี.
อชาตา นาม ปถวี— สุทฺธปาสาณา สุทฺธสกฺขรา สุทฺธกฐลา สุทฺธมรุมฺพา สุทฺธวาลิกา อปฺปปํสุกา อปฺปมตฺติกา, เยภุเยฺยนปาสาณา, เยภุเยฺยนสกฺขรา, เยภุเยฺยนกฐลา, เยภุเยฺยนมรุมฺพา, เยภุเยฺยนวาลิกา. ทฑฺฒาปิ วุจฺจติ อชาตา ปถวี. โยปิ ปํสุปุญฺโช วา มตฺติกาปุญฺโช วา โอมกจาตุมาสํ โอวฏฺโฐ, อยมฺปิ วุจฺจติ อชาตา ปถวี.
ขเณยฺยา ติ สยํ ขณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ขณาเปยฺยา ติ อญฺญํ อาณาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. สกิํ อาณตฺโต พหุกมฺปิ ขณติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปถวิยา ปถวิสญฺญี ขณติ วา ขณาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ทหติ วา ทหาเปติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปถวิยา เวมติโก ขณติ วา ขณาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ทหติ วา ทหาเปติ วา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ปถวิยา อปถวิสญฺญี ขณติ วา ขณาเปติ วา, ภินฺทติ วา เภทาเปติ วา, ทหติ วา ทหาเปติ วา, อนาปตฺติ.
อปถวิยา ปถวิสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปถวิยา เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อปถวิยา อปถวิสญฺญี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ— “อิมํ ชาน, อิมํ เทหิ, อิมํ อาหร, อิมินา อตฺโถ, อิมํ กปฺปิยํ กโรหี”ติ ภณติ, อสญฺจิจฺจ, อสติยา, อชานนฺตสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปถวีขณนสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ.
มุสาวาทวคฺโค ปฐโม.
ตสฺสุทฺทานํ
มุสา โอมสเปสุญฺญํ,
ปทเสยฺยาย เว ทุเว;
อญฺญตฺร วิญฺญุนา ภูตา,
ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติ ขณนาติ.