1.5.4.2 คณโภชนสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน เทวทตฺโต ปริหีนลาภสกฺกาโร สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชิสฺสนฺติ. กสฺส สมฺปนฺนํ น มนาปํ, กสฺส สาทุํ น รุจฺจตี”ติ.
อโสฺสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม เทวทตฺโต สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชิสฺสตี”ติ …เป… “สจฺจํ กิร ตฺวํ, เทวทตฺต, สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชสี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, สปริโส กุเลสุ วิญฺญาเปตฺวา วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชิสฺสสิ. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“คณโภชเน ปาจิตฺติยนฺ” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา คิลาเน ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชนนฺ”ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา คณโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรทานสมเย สจีวรภตฺตํ ปฏิยาเทตฺวา ภิกฺขู นิมนฺเตนฺติ— “โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา”ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชนนฺ”ติ. จีวรํ ปริตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรทานสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรการเก ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชนนฺ”ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรการสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มนุเสฺสหิ สทฺธิํ อทฺธานํ คจฺฉนฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู เต มนุเสฺส เอตทโวจุํ— “มุหุตฺตํ, อาวุโส, อาคเมถ; ปิณฺฑาย จริสฺสามา”ติ. เต เอวมาหํสุ— “อิเธว, ภนฺเต, ภุญฺชถา”ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชนนฺ”ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อทฺธานคมนสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู มนุเสฺสหิ สทฺธิํ นาวาย คจฺฉนฺติ. อถ โข เต ภิกฺขู เต มนุเสฺส เอตทโวจุํ— “มุหุตฺตํ, อาวุโส, ตีรํ อุปเนถ; ปิณฺฑาย จริสฺสามา”ติ. เต เอวมาหํสุ— “อิเธว, ภนฺเต, ภุญฺชถา”ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา น ปฏิคฺคณฺหนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชนนฺ”ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นาวาภิรุหนสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน ทิสาสุ วสฺสํวุฏฺฐา ภิกฺขู ราชคหํ อาคจฺฉนฺติ ภควนฺตํ ทสฺสนาย. มนุสฺสา นานาเวรชฺชเก ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชนนฺ”ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มหาสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย, มหาสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ญาติสาโลหิโต อาชีวเกสุ ปพฺพชิโต โหติ. อถ โข โส อาชีวโก เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ— “อิจฺฉามหํ, มหาราช, สพฺพปาสณฺฑิกภตฺตํ กาตุนฺ”ติ. “สเจ ตฺวํ, ภนฺเต, พุทฺธปฺปมุขํ ภิกฺขุสํฆํ ปฐมํ โภเชยฺยาสิ”. “เอวํ กเรยฺยามี”ติ. อถ โข โส อาชีวโก ภิกฺขูนํ สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ— “อธิวาเสนฺตุ เม ภิกฺขู สฺวาตนาย ภตฺตนฺ”ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา คณโภชนนฺ”ติ. อถ โข โส อาชีวโก เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควตา สทฺธิํ สมฺโมทิ, สมฺโมทนียํ กถํ สารณียํ วีติสาเรตฺวา เอกมนฺตํ อฏฺฐาสิ. เอกมนฺตํ ฐิโต โข โส อาชีวโก ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ภวมฺปิ โคตโม ปพฺพชิโต, อหมฺปิ ปพฺพชิโต; อรหติ ปพฺพชิโต ปพฺพชิตสฺส ปิณฺฑํ ปฏิคฺคเหตุํ. อธิวาเสตุ เม ภวํ โคตโม สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสํเฆนา”ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน. อถ โข โส อาชีวโก ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมณภตฺตสมเย คณโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
คณโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย, อทฺธานคมนสมโย, นาวาภิรุหนสมโย, มหาสมโย, สมณภตฺตสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ. (32: 81 )
คณโภชนํ นาม ยตฺถ จตฺตาโร ภิกฺขู ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติตา ภุญฺชนฺติ. เอตํ คณโภชนํ นาม.
อญฺญตฺร สมยา ติ ฐเปตฺวา สมยํ.
คิลานสมโย นาม อนฺตมโส ปาทาปิ ผลิตา โหนฺติ. “คิลานสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
จีวรทานสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปญฺจมาสา. “จีวรทานสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
จีวรการสมโย นาม จีวเร กยิรมาเน. “จีวรการสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
อทฺธานคมนสมโย นาม “อทฺธโยชนํ คจฺฉิสฺสามี”ติ ภุญฺชิตพฺพํ, คจฺฉนฺเตน ภุญฺชิตพฺพํ, คเตน ภุญฺชิตพฺพํ.
นาวาภิรุหนสมโย นาม “นาวํ อภิรุหิสฺสามี”ติ ภุญฺชิตพฺพํ, อารุเฬฺหน ภุญฺชิตพฺพํ, โอรุเฬฺหน ภุญฺชิตพฺพํ.
มหาสมโย นาม ยตฺถ ทฺเว ตโย ภิกฺขู ปิณฺฑาย จริตฺวา ยาเปนฺติ, จตุตฺเถ อาคเต น ยาเปนฺติ. “มหาสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
สมณภตฺตสมโย นาม โย โกจิ ปริพฺพาชกสมาปนฺโน ภตฺตํ กโรติ. “สมณภตฺตสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
“อญฺญตฺร สมยา ภุญฺชิสฺสามี”ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
คณโภชเน คณโภชนสญฺญี, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. คณโภชเน เวมติโก, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. คณโภชเน นคณโภชนสญฺญี, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นคณโภชเน คณโภชนสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นคณโภชเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นคณโภชเน นคณโภชนสญฺญี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ— สมเย, ทฺเว ตโย เอกโต ภุญฺชนฺติ, ปิณฺฑาย จริตฺวา เอกโต สนฺนิปติตฺวา ภุญฺชนฺติ, นิจฺจภตฺตํ, สลากภตฺตํ, ปกฺขิกํ, อุโปสถิกํ, ปาฏิปทิกํ, ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
คณโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ.