1.5.4.3 ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา เวสาลิยํ วิหรติ มหาวเน กูฏาคารสาลายํ. เตน โข ปน สมเยน เวสาลิยํ ปณีตานํ ภตฺตานํ ภตฺตปฏิปาฏิ อธิฏฺฐิตา โหติ. อถ โข อญฺญตรสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส เอตทโหสิ— “น โข อิทํ โอรกํ ภวิสฺสติ ยถยิเม มนุสฺสา สกฺกจฺจํ ภตฺตํ กโรนฺติ; ยนฺนูนาหมฺปิ ภตฺตํ กเรยฺยนฺ”ติ. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร เยน กิรปติโก เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ กิรปติกํ เอตทโวจ— “อิจฺฉามหํ, อยฺยปุตฺต, พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส ภตฺตํ กาตุํ. เทหิ เม เวตนนฺ”ติ. โสปิ โข กิรปติโก สทฺโธ โหติ ปสนฺโน. อถ โข โส กิรปติโก ตสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส อพฺภาติเรกํ เวตนํ อทาสิ. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ภควนฺตํ เอตทโวจ— “อธิวาเสตุ เม, ภนฺเต, ภควา สฺวาตนาย ภตฺตํ สทฺธิํ ภิกฺขุสํเฆนา”ติ. “มหา โข, อาวุโส, ภิกฺขุสํโฆ, ชานาหี”ติ. “โหตุ, ภนฺเต, มหา ภิกฺขุสํโฆ. พหู เม พทรา ปฏิยตฺตา พทรมิเสฺสน เปยฺยา ปริปูริสฺสนฺตี”ติ. อธิวาเสสิ ภควา ตุณฺหีภาเวน.
อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ภควโต อธิวาสนํ วิทิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อโสฺสสุํ โข ภิกฺขู— “ทลิทฺเทน กิร กมฺมกาเรน สฺวาตนาย พุทฺธปฺปมุโข ภิกฺขุสํโฆ นิมนฺติโต, พทรมิเสฺสน เปยฺยา ปริปูริสฺสนฺตี”ติ. เต กาลเสฺสว ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุญฺชิํสุ. อโสฺสสุํ โข มนุสฺสา— “ทลิทฺเทน กิร กมฺมกาเรน พุทฺธปฺปมุโข ภิกฺขุสํโฆ นิมนฺติโต”ติ. เต ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส ปหูตํ ขาทนียํ โภชนียํ อภิหริํสุ. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา ภควโต กาลํ อาโรจาเปสิ— “กาโล, ภนฺเต, นิฏฺฐิตํ ภตฺตนฺ”ติ.
อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน ตสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ สทฺธิํ ภิกฺขุสํเฆน. อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร ภตฺตคฺเค ภิกฺขู ปริวิสติ. ภิกฺขู เอวมาหํสุ— “โถกํ, อาวุโส, เทหิ. โถกํ, อาวุโส, เทหี”ติ. “มา โข ตุมฺเห, ภนฺเต, ‘อยํ ทลิทฺโท กมฺมกาโร’ติ โถกํ โถกํ ปฏิคฺคณฺหิตฺถ. ปหูตํ เม ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยตฺตํ. ปฏิคฺคณฺหถ, ภนฺเต, ยาวทตฺถนฺ”ติ. “น โข มยํ, อาวุโส, เอตํการณา โถกํ โถกํ ปฏิคฺคณฺหาม. อปิ จ, มยํ กาลเสฺสว ปิณฺฑาย จริตฺวา ภุญฺชิมฺหา; เตน มยํ โถกํ โถกํ ปฏิคฺคณฺหามา”ติ.
อถ โข โส ทลิทฺโท กมฺมกาโร อุชฺฌายติ ขิยฺยติ วิปาเจติ— “กถญฺหิ นาม ภทนฺตา มยา นิมนฺติตา อญฺญตฺร ภุญฺชิสฺสนฺติ. น จาหํ ปฏิพโล ยาวทตฺถํ ทาตุนฺ”ติ?
อโสฺสสุํ โข ภิกฺขู ตสฺส ทลิทฺทสฺส กมฺมการสฺส อุชฺฌายนฺตสฺส ขิยฺยนฺตสฺส วิปาเจนฺตสฺส. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม ภิกฺขู อญฺญตฺร นิมนฺติตา อญฺญตฺร ภุญฺชิสฺสนฺตี”ติ …เป… “สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู อญฺญตฺร นิมนฺติตา อญฺญตฺร ภุญฺชนฺตี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา อญฺญตฺร นิมนฺติตา อญฺญตฺร ภุญฺชิสฺสนฺติ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ปรมฺปรโภชเน ปาจิตฺติยนฺ” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ คิลาโน โหติ. อญฺญตโร ภิกฺขุ ปิณฺฑปาตํ อาทาย เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ— “ภุญฺชาหิ, อาวุโส”ติ. “อลํ, อาวุโส, อตฺถิ เม ภตฺตปจฺจาสา”ติ. ตสฺส ภิกฺขุโน ปิณฺฑปาโต อุสฺสูเร อาหรียิตฺถ. โส ภิกฺขุ น จิตฺตรูปํ ภุญฺชิ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา ปรมฺปรโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ปรมฺปรโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรทานสมเย สจีวรภตฺตํ ปฏิยาเทตฺวา ภิกฺขู นิมนฺเตนฺติ— “โภเชตฺวา จีวเรน อจฺฉาเทสฺสามา”ติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา ปรมฺปรโภชนนฺ”ติ. จีวรํ ปริตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรทานสมเย ปรมฺปรโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ปรมฺปรโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน มนุสฺสา จีวรการเก ภิกฺขู ภตฺเตน นิมนฺเตนฺติ. ภิกฺขู กุกฺกุจฺจายนฺตา นาธิวาเสนฺติ— “ปฏิกฺขิตฺตํ ภควตา ปรมฺปรโภชนนฺ”ติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรการสมเย ปรมฺปรโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ปรมฺปรโภชเน, อญฺญตฺร สมยา, ปาจิตฺติยํ. ตตฺถายํ สมโย. คิลานสมโย, จีวรทานสมโย, จีวรการสมโย— อยํ ตตฺถ สมโย” ติ. (33: 82 )
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย อายสฺมตา อานนฺเทน ปจฺฉาสมเณน เยน อญฺญตรํ กุลํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข เต มนุสฺสา ภควโต จ อายสฺมโต จ อานนฺทสฺส โภชนํ อทํสุ. อายสฺมา อานนฺโท กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปฏิคฺคณฺหาติ. “คณฺหาหิ, อานนฺทา”ติ. “อลํ, ภควา, อตฺถิ เม ภตฺตปจฺจาสา”ติ. “เตนหานนฺท, วิกปฺเปตฺวา คณฺหาหี”ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วิกปฺเปตฺวา ปรมฺปรโภชนํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, วิกปฺเปตพฺพํ— ‘มยฺหํ ภตฺตปจฺจาสํ อิตฺถนฺนามสฺส ทมฺมี’”ติ.
ปรมฺปรโภชนํ นาม ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติโต, ตํ ฐเปตฺวา อญฺญํ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ ภุญฺชติ, เอตํ ปรมฺปรโภชนํ นาม.
อญฺญตฺร สมยา ติ ฐเปตฺวา สมยํ.
คิลานสมโย นาม น สกฺโกติ เอกาสเน นิสินฺโน ยาวทตฺถํ ภุญฺชิตุํ. “คิลานสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
จีวรทานสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปญฺจ มาสา. “จีวรทานสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
จีวรการสมโย นาม จีวเร กยิรมาเน. “จีวรการสมโย”ติ ภุญฺชิตพฺพํ.
“อญฺญตฺร สมยา ภุญฺชิสฺสามี”ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปรมฺปรโภชเน ปรมฺปรโภชนสญฺญี, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปรมฺปรโภชเน เวมติโก, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ปรมฺปรโภชเน นปรมฺปรโภชนสญฺญี, อญฺญตฺร สมยา, ภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นปรมฺปรโภชเน ปรมฺปรโภชนสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นปรมฺปรโภชเน เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นปรมฺปรโภชเน นปรมฺปรโภชนสญฺญี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ— สมเย, วิกปฺเปตฺวา ภุญฺชติ, ทฺเว ตโย นิมนฺตเน เอกโต ภุญฺชติ, นิมนฺตนปฏิปาฏิยา ภุญฺชติ, สกเลน คาเมน นิมนฺติโต ตสฺมิํ คาเม ยตฺถ กตฺถจิ ภุญฺชติ, สกเลน ปูเคน นิมนฺติโต ตสฺมิํ ปูเค ยตฺถ กตฺถจิ ภุญฺชติ, นิมนฺติยมาโน ภิกฺขํ คเหสฺสามีติ ภณติ, นิจฺจภตฺเต, สลากภตฺเต, ปกฺขิเก, อุโปสถิเก, ปาฏิปทิเก, ปญฺจ โภชนานิ ฐเปตฺวา สพฺพตฺถ อนาปตฺติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ตติยํ.