1.5.4.4 กาณมาตุสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน กาณมาตา อุปาสิกา สทฺธา โหติ ปสนฺนา. กาณา คามเก อญฺญตรสฺส ปุริสสฺส ทินฺนา โหติ. อถ โข กาณา มาตุฆรํ อคมาสิ เกนจิเทว กรณีเยน. อถ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ— “อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคตนฺ”ติ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา “กิสฺมิํ วิย ริตฺตหตฺถํ คนฺตุนฺ”ติ ปูวํ ปจิ. ปกฺเก ปูเว อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิ.
ทุติยมฺปิ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ— “อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคตนฺ”ติ. ทุติยมฺปิ โข กาณมาตา อุปาสิกา “กิสฺมิํ วิย ริตฺตหตฺถํ คนฺตุนฺ”ติ ปูวํ ปจิ. ปกฺเก ปูเว อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิ.
ตติยมฺปิ โข กาณาย สามิโก กาณาย สนฺติเก ทูตํ ปาเหสิ— “อาคจฺฉตุ กาณา, อิจฺฉามิ กาณาย อาคตํ. สเจ กาณา นาคจฺฉิสฺสติ, อหํ อญฺญํ ปชาปติํ อาเนสฺสามี”ติ. ตติยมฺปิ โข กาณมาตา อุปาสิกา กิสฺมิํ วิย ริตฺตหตฺถํ คนฺตุนฺติ ปูวํ ปจิ. ปกฺเก ปูเว อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ ปาวิสิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ตสฺส ภิกฺขุโน ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ ปูวํ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปูวํ ปริกฺขยํ อคมาสิ. อถ โข กาณาย สามิโก อญฺญํ ปชาปติํ อาเนสิ.
อสฺโสสิ โข กาณา— “เตน กิร ปุริเสน อญฺญา ปชาปติ อานีตา”ติ. สา โรทนฺตี อฏฺฐาสิ. อถ โข ภควา ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน กาณมาตาย อุปาสิกาย นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิ. อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข กาณมาตรํ อุปาสิกํ ภควา เอตทโวจ— “กิสฺสายํ กาณา โรทตี”ติ? อถ โข กาณมาตา อุปาสิกา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. อถ โข ภควา กาณมาตรํ อุปาสิกํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสตฺวา สมาทเปตฺวา สมุตฺเตเชตฺวา สมฺปหํเสตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ.
เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร สตฺโถ ราชคหา ปฏิยาโลกํ คนฺตุกาโม โหติ. อญฺญตโร ปิณฺฑจาริโก ภิกฺขุ ตํ สตฺถํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อญฺญตโร อุปาสโก ตสฺส ภิกฺขุโน สตฺตุํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ สตฺตุํ ทาเปสิ. โส นิกฺขมิตฺวา อญฺญสฺส อาจิกฺขิ. ตสฺสปิ สตฺตุํ ทาเปสิ. ยถาปฏิยตฺตํ ปาเถยฺยํ ปริกฺขยํ อคมาสิ. อถ โข โส อุปาสโก เต มนุเสฺส เอตทโวจ— “อชฺชโณฺห, อยฺยา, อาคเมถ, ยถาปฏิยตฺตํ ปาเถยฺยํ อยฺยานํ ทินฺนํ. ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทสฺสามี”ติ. “นาโยฺย สกฺกา อาคเมตุํ, ปยาโต สตฺโถ”ติ อคมํสุ. อถ โข ตสฺส อุปาสกสฺส ปาเถยฺยํ ปฏิยาเทตฺวา ปจฺฉา คจฺฉนฺตสฺส โจรา อจฺฉินฺทิํสุ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา น มตฺตํ ชานิตฺวา ปฏิคฺคเหสฺสนฺติ. อยํ อิเมสํ ทตฺวา ปจฺฉา คจฺฉนฺโต โจเรหิ อจฺฉินฺโน”ติ.
อโสฺสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ— สํฆสุฏฺฐุตาย, สํฆผาสุตาย …เป… วินยานุคฺคหาย. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ภิกฺขุํ ปเนว กุลํ อุปคตํ ปูเวหิ วา มนฺเถหิ วา อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺย, อากงฺขมาเนน ภิกฺขุนา ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา ตโต เจ อุตฺตริ ปฏิคฺคเณฺหยฺย ปาจิตฺติยํ. ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคเหตฺวา ตโต นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สํวิภชิตพฺพํ. อยํ ตตฺถ สามีจี” ติ. (34: 83 )
ภิกฺขุํ ปเนว กุลํ อุปคตนฺ ติ กุลํ นาม จตฺตาริ กุลานิ— ขตฺติยกุลํ, พฺราหฺมณกุลํ, เวสฺสกุลํ, สุทฺทกุลํ.
อุปคตนฺ ติ ตตฺถ คตํ.
ปูวํ นาม ยํ กิญฺจิ ปเหณกตฺถาย ปฏิยตฺตํ.
มนฺถํ นาม ยํ กิญฺจิ ปาเถยฺยตฺถาย ปฏิยตฺตํ.
อภิหฏฺฐุํ ปวาเรยฺยา ติ ยาวตกํ อิจฺฉสิ ตาวตกํ คณฺหาหีติ.
อากงฺขมาเนนา ติ อิจฺฉมาเนน.
ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา ติ ทฺเวตโย ปตฺตปูรา ปฏิคฺคเหตพฺพา.
ตโต เจ อุตฺตริ ปฏิคเณฺหยฺยา ติ ตตุตฺตริ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคเหตฺวา ตโต นิกฺขมนฺเตน ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา อาจิกฺขิตพฺพํ— “อมุตฺร มยา ทฺวตฺติปตฺตปูรา ปฏิคฺคหิตา, มา โข ตตฺถ ปฏิคฺคณฺหี”ติ. สเจ ปสฺสิตฺวา น อาจิกฺขติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สเจ อาจิกฺขิเต ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
ตโต นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สํวิภชิตพฺพนฺ ติ ปฏิกฺกมนํ นีหริตฺวา สํวิภชิตพฺพํ.
อยํ ตตฺถ สามีจี ติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร อติเรกสญฺญี ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร เวมติโก ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อติเรกทฺวตฺติปตฺตปูเร อูนกสญฺญี ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร อติเรกสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร อูนกสญฺญี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ— ทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาติ, อูนกทฺวตฺติปตฺตปูเร ปฏิคฺคณฺหาติ, น ปเหณกตฺถาย น ปาเถยฺยตฺถาย ปฏิยตฺตํ เทนฺติ, ปเหณกตฺถาย วา ปาเถยฺยตฺถาย วา ปฏิยตฺตเสสกํ เทนฺติ, คมเน ปฏิปฺปสฺสทฺเธ เทนฺติ, ญาตกานํ ปวาริตานํ, อญฺญสฺสตฺถาย, อตฺตโน ธเนน, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กาณมาตุสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ จตุตฺถํ.