1.5.5.10 อุโยฺยธิกสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ทิรตฺตติรตฺตํ เสนาย วสมานา อุโยฺยธิกมฺปิ พลคฺคมฺปิ เสนาพฺยูหมฺปิ อนีกทสฺสนมฺปิ คจฺฉนฺติ. อญฺญตโรปิ ฉพฺพคฺคิโย ภิกฺขุ อุโยฺยธิกํ คนฺตฺวา กณฺเฑน ปฏิวิทฺโธ โหติ. มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ อุปฺปณฺเฑสุํ— “กจฺจิ, ภนฺเต, สุยุทฺธํ อโหสิ, กติ เต ลกฺขานิ ลทฺธานี”ติ? โส ภิกฺขุ เตหิ มนุเสฺสหิ อุปฺปณฺฑิยมาโน มงฺกุ อโหสิ. มนุสฺสา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม สมณา สกฺยปุตฺติยา อุโยฺยธิกํ ทสฺสนาย อาคจฺฉิสฺสนฺติ. อมฺหากมฺปิ อลาภา, อมฺหากมฺปิ ทุลฺลทฺธํ, เย มยํ อาชีวสฺส เหตุ ปุตฺตทารสฺส การณา อุโยฺยธิกํ อาคจฺฉามา”ติ.
อโสฺสสุํ โข ภิกฺขู เตสํ มนุสฺสานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อุโยฺยธิกํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสนฺตี”ติ …เป… “สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อุโยฺยธิกํ ทสฺสนาย คจฺฉถา”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, อุโยฺยธิกํ ทสฺสนาย คจฺฉิสฺสถ. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ทิรตฺตติรตฺตญฺเจ ภิกฺขุ เสนาย วสมาโน อุโยฺยธิกํ วา พลคฺคํ วา เสนาพฺยูหํ วา อนีกทสฺสนํ วา คจฺเฉยฺย, ปาจิตฺติยนฺ” ติ. (50: 99 )
ทิรตฺตติรตฺตญฺเจ ภิกฺขุ เสนาย วสมาโน ติ ทฺเวติโสฺส รตฺติโย วสมาโน.
อุโยฺยธิกํ นาม ยตฺถ สมฺปหาโร ทิสฺสติ.
พลคฺคํ นาม เอตฺตกา หตฺถี, เอตฺตกา อสฺสา, เอตฺตกา รถา, เอตฺตกา ปตฺตี.
เสนาพฺยูหํ นาม อิโต หตฺถี โหนฺตุ, อิโต อสฺสา โหนฺตุ, อิโต รถา โหนฺตุ, อิโต ปตฺติกา โหนฺตุ.
อนีกํ นาม หตฺถานีกํ, อสฺสานีกํ, รถานีกํ, ปตฺตานีกํ. ตโย หตฺถี ปจฺฉิมํ หตฺถานีกํ, ตโย อสฺสา ปจฺฉิมํ อสฺสานีกํ, ตโย รถา ปจฺฉิมํ รถานีกํ, จตฺตาโร ปุริสา สรหตฺถา ปตฺตี ปจฺฉิมํ ปตฺตานีกํ. ทสฺสนาย คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ฐิโต ปสฺสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ทสฺสนูปจารํ วิชหิตฺวา ปุนปฺปุนํ ปสฺสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
เอกเมกํ ทสฺสนาย คจฺฉติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ยตฺถ ฐิโต ปสฺสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทสฺสนูปจารํ วิชหิตฺวา ปุนปฺปุนํ ปสฺสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อนาปตฺติ— อาราเม ฐิโต ปสฺสติ, ภิกฺขุสฺส ฐิโตกาสํ วา นิสินฺโนกาสํ วา นิปนฺโนกาสํ วา อาคนฺตฺวา สมฺปหาโร ทิสฺสติ, ปฏิปถํ คจฺฉนฺโต ปสฺสติ, สติ กรณีเย คนฺตฺวา ปสฺสติ, อาปทาสุ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อุโยฺยธิกสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ.
อเจลกวคฺโค ปญฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ
ปูวํ กโถปนนฺทสฺส,
ตยํปฏฺฐากเมว จ;
มหานาโม ปเสนทิ,
เสนาวิทฺโธ อิเม ทสาติ.