1.5.7.10 กณฺฏกสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน กณฺฏกสฺส นาม สมณุทฺเทสสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ— “ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา”ติ. อโสฺสสุํ โข สมฺพหุลา ภิกฺขู กณฺฏกสฺส นาม กิร สมณุทฺเทสสฺส เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ— “ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา”ติ. อถ โข เต ภิกฺขู เยน กณฺฏโก สมณุทฺเทโส เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ เอตทโวจุํ— “สจฺจํ กิร เต, อาวุโส กณฺฏก, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ— ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’”ติ? “เอวํ พฺยา โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ— ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’”ติ.
“มา, อาวุโส กณฺฏก, เอวํ อวจ. มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ. น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ. น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย. อเนกปริยาเยนาวุโส กณฺฏก, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลญฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย. อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา ภควตา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิโยฺย …เป… เอวมฺปิ โข กณฺฏโก สมณุทฺเทโส เตหิ ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ตํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ ถามสา ปรามาสา อภินิวิสฺส โวหรติ— “เอวํ พฺยา โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ— ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’”ติ.
ยโต จ โข เต ภิกฺขู นาสกฺขิํสุ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ เอตสฺมา ปาปกา ทิฏฺฐิคตา วิเวเจตุํ, อถ โข เต ภิกฺขู เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ภิกฺขุสํฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ ปฏิปุจฺฉิ— “สจฺจํ กิร เต, กณฺฏก, เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ— ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’”ติ? “เอวํ พฺยา โข อหํ, ภนฺเต, ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ— ‘ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’”ติ.
“กสฺส นุ โข นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, มยา เอวํ ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสิ? นนุ มยา, โมฆปุริส, อเนกปริยาเยน อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา, อลญฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายาย? อปฺปสฺสาทา กามา วุตฺตา มยา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิโยฺย. อฏฺฐิกงฺกลูปมา กามา วุตฺตา มยา …เป… สปฺปสิรูปมา กามา วุตฺตา มยา พหุทุกฺขา พหุปายาสา, อาทีนโว เอตฺถ ภิโยฺย. อถ จ ปน ตฺวํ, โมฆปุริส, อตฺตนา ทุคฺคหิเตน อเมฺห เจว อพฺภาจิกฺขสิ อตฺตานญฺจ ขณสิ พหุญฺจ อปุญฺญํ ปสวสิ. ตญฺหิ เต, โมฆปุริส, ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ อหิตาย ทุกฺขาย. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… ปสนฺนานญฺจ เอกจฺจานํ อญฺญถตฺตายา”ติ. วิครหิตฺวา …เป… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “เตน หิ, ภิกฺขเว, สํโฆ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ นาเสตุ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, นาเสตพฺโพ— ‘อชฺชตคฺเค เต, อาวุโส กณฺฏก, น เจว โส ภควา สตฺถา อปทิสิตพฺโพ. ยมฺปิ จญฺเญ สมณุทฺเทสา ลภนฺติ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ สาปิ เต นตฺถิ. จร ปิเร วินสฺสา’”ติ. อถ โข สํโฆ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ นาเสสิ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปนฺติปิ อุปฏฺฐาเปนฺติปิ สมฺภุญฺชนฺติปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปสฺสนฺติปิ อุปฏฺฐาเปสฺสนฺติปิ สมฺภุญฺชิสฺสนฺติปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปสฺสนฺตี”ติ …เป… “สจฺจํ กิร ตุมฺเห, ภิกฺขเว, ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปถาปิ อุปฏฺฐาเปถาปิ สมฺภุญฺชถาปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปถา”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, ชานํ ตถานาสิตํ กณฺฏกํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปสฺสถาปิ อุปฏฺฐาเปสฺสถาปิ สมฺภุญฺชิสฺสถาปิ สหาปิ เสยฺยํ กปฺเปสฺสถ. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“สมณุทฺเทโสปิ เจ เอวํ วเทยฺย— ‘ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา’ติ, โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย— ‘มาวุโส สมณุทฺเทส, เอวํ อวจ, มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ, น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ, น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย. อเนกปริยาเยนาวุโส สมณุทฺเทส, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลญฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายายา’ติ. เอวญฺจ โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ วุจฺจมาโน ตเถว ปคฺคเณฺหยฺย, โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย— ‘อชฺชตคฺเค เต, อาวุโส สมณุทฺเทส, น เจว โส ภควา สตฺถา อปทิสิตพฺโพ. ยมฺปิ จญฺเญ สมณุทฺเทสา ลภนฺติ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ สาปิ เต นตฺถิ. จร ปิเร วินสฺสา’ติ. โย ปน ภิกฺขุ ชานํ ตถานาสิตํ สมณุทฺเทสํ อุปลาเปยฺย วา อุปฏฺฐาเปยฺย วา สมฺภุญฺเชยฺย วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปยฺย, ปาจิตฺติยนฺ” ติ. (70: 119 )
สมณุทฺเทโส นาม สามเณโร วุจฺจติ.
เอวํ วเทยฺยา ติ— “ตถาหํ ภควตา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานามิ, ยถา เยเม อนฺตรายิกา ธมฺมา วุตฺตา ภควตา, เต ปฏิเสวโต นาลํ อนฺตรายายา”ติ.
โส สมณุทฺเทโส ติ โย โส เอวํวาที สมณุทฺเทโส.
ภิกฺขูหี ติ อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ, เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ เตหิ วตฺตพฺโพ— “มา, อาวุโส สมณุทฺเทส, เอวํ อวจ. มา ภควนฺตํ อพฺภาจิกฺขิ. น หิ สาธุ ภควโต อพฺภกฺขานํ. น หิ ภควา เอวํ วเทยฺย. อเนกปริยาเยนาวุโส สมณุทฺเทส, อนฺตรายิกา ธมฺมา อนฺตรายิกา วุตฺตา ภควตา. อลญฺจ ปน เต ปฏิเสวโต อนฺตรายายา”ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺโพ… ตติยมฺปิ วตฺตพฺโพ… สเจ ปฏินิสฺสชฺชติ อิจฺเจตํ กุสลํ, โน เจ ปฏินิสฺสชฺชติ โส สมณุทฺเทโส ภิกฺขูหิ เอวมสฺส วจนีโย— “อชฺชตคฺเค เต, อาวุโส สมณุทฺเทส, น เจว โส ภควา สตฺถา อปทิสิตพฺโพ. ยมฺปิ จญฺเญ สมณุทฺเทสา ลภนฺติ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ทิรตฺตติรตฺตํ สหเสยฺยํ สาปิ เต นตฺถิ. จร ปิเร วินสฺสา”ติ.
โย ปนา ติ โย ยาทิโส …เป… ภิกฺขู ติ …เป… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ชานาติ นาม สามํ วา ชานาติ, อญฺเญ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจติ.
ตถานาสิตนฺ ติ เอวํ นาสิตํ.
สมณุทฺเทโส นาม สามเณโร วุจฺจติ.
อุปลาเปยฺย วา ติ ตสฺส ปตฺตํ วา จีวรํ วา อุทฺเทสํ วา ปริปุจฺฉํ วา ทสฺสามีติ อุปลาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุปฏฺฐาเปยฺย วา ติ ตสฺส จุณฺณํ วา มตฺติกํ วา ทนฺตกฏฺฐํ วา มุโขทกํ วา สาทิยติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สมฺภุญฺเชยฺย วา ติ สมฺโภโค นาม ทฺเว สมฺโภคา— อามิสสมฺโภโค จ ธมฺมสมฺโภโค จ. อามิสสมฺโภโค นาม อามิสํ เทติ วา ปฏิคฺคณฺหาติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ธมฺมสมฺโภโค นาม อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, ปเทน อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, ปเท ปเท อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อกฺขราย อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา, อกฺขรกฺขราย อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
สห วา เสยฺยํ กปฺเปยฺยา ติ เอกจฺฉนฺเน นาสิตเก สมณุทฺเทเส นิปนฺเน ภิกฺขุ นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. ภิกฺขุ นิปนฺเน นาสิตโก สมณุทฺเทโส นิปชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุโภ วา นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อุฏฺฐหิตฺวา ปุนปฺปุนํ นิปชฺชนฺติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
นาสิตเก นาสิตกสญฺญี อุปลาเปติ วา อุปฏฺฐาเปติ วา สมฺภุญฺชติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. นาสิตเก เวมติโก อุปลาเปติ วา อุปฏฺฐาเปติ วา สมฺภุญฺชติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. นาสิตเก อนาสิตกสญฺญี อุปลาเปติ วา อุปฏฺฐาเปติ วา สมฺภุญฺชติ วา สห วา เสยฺยํ กปฺเปติ, อนาปตฺติ. อนาสิตเก นาสิตกสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนาสิตเก เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนาสิตเก อนาสิตกสญฺญี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ— อนาสิตโกติ ชานาติ, ตํ ทิฏฺฐิํ ปฏินิสฺสฏฺโฐติ ชานาติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
กณฺฏกสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ทสมํ.
สปฺปาณกวคฺโค สตฺตโม.
ตสฺสุทฺทานํ
สญฺจิจฺจวธสปฺปาณํ,
อุกฺโกฏํ ทุฏฺฐุลฺลฉาทนํ;_
อูนวีสติ สตฺถญฺจ,
สํวิธานํ อริฏฺฐกํ;
อุกฺขิตฺตํ กณฺฏกญฺเจว,_
ทส สิกฺขาปทา อิเมติ.