1.5.9.1 อนฺเตปุรสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล อุยฺยานปาลํ อาณาเปสิ— “คจฺฉ, ภเณ, อุยฺยานํ โสเธหิ. อุยฺยานํ คมิสฺสามา”ติ. “เอวํ, เทวา”ติ โข โส อุยฺยานปาโล รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อุยฺยานํ โสเธนฺโต อทฺทส ภควนฺตํ อญฺญตรสฺมิํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํ. ทิสฺวาน เยน ราชา ปเสนทิ โกสโล เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ เอตทโวจ— “สุทฺธํ, เทว, อุยฺยานํ. อปิ จ ภควา ตตฺถ นิสินฺโน”ติ. “โหตุ, ภเณ. มยํ ภควนฺตํ ปยิรุปาสิสฺสามา”ติ.
อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล อุยฺยานํ คนฺตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ. เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร อุปาสโก ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺโต นิสินฺโน โหติ. อทฺทสา โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ตํ อุปาสกํ ภควนฺตํ ปยิรุปาสนฺตํ นิสินฺนํ. ทิสฺวาน ภีโต อฏฺฐาสิ. อถ โข รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส เอตทโหสิ— “นารหตายํ ปุริโส ปาโป โหตุํ, ยถา ภควนฺตํ ปยิรุปาสตี”ติ. เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อถ โข โส อุปาสโก ภควโต คารเวน ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ เนว อภิวาเทสิ น ปจฺจุฏฺฐาสิ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล อนตฺตมโน อโหสิ— “กถญฺหิ นามายํ ปุริโส มยิ อาคเต เนว อภิวาเทสฺสติ น ปจฺจุฏฺเฐสฺสตี”ติ. อถ โข ภควา ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ อนตฺตมนํ วิทิตฺวา ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ เอตทโวจ— “เอโส โข, มหาราช, อุปาสโก พหุสฺสุโต อาคตาคโม กาเมสุ วีตราโค”ติ. อถ โข รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส เอตทโหสิ— “นารหตายํ อุปาสโก โอรโก โหตุํ, ภควาปิ อิมสฺส วณฺณํ ภาสตี”ติ. ตํ อุปาสกํ เอตทโวจ— “วเทยฺยาสิ, อุปาสก, เยน อตฺโถ”ติ. “สุฏฺฐุ, เทวา”ติ. อถ โข ภควา ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิโต สมาทปิโต สมุตฺเตชิโต สมฺปหํสิโต อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ.
เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล อุปริปาสาทวรคโต โหติ. อทฺทสา โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ตํ อุปาสกํ รถิกาย ฉตฺตปาณิํ คจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน ปกฺโกสาเปตฺวา เอตทโวจ— “ตฺวํ กิร, อุปาสก, พหุสฺสุโต อาคตาคโม. สาธุ, อุปาสก, อมฺหากํ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจหี”ติ. “ยมหํ, เทว, ชานามิ อยฺยานํ วาหสา, อยฺยาว เทวสฺส อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจสฺสนฺตี”ติ. อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล— “สจฺจํ โข อุปาสโก อาหา”ติ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ— “สาธุ, ภนฺเต, ภควา เอกํ ภิกฺขุํ อาณาเปตุ โย อมฺหากํ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจสฺสตี”ติ. อถ โข ภควา ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ …เป… ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ— “เตนหานนฺท, รญฺโญ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจหี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุตฺวา กาเลน กาลํ ปวิสิตฺวา รญฺโญ อิตฺถาคารํ ธมฺมํ วาเจติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิ.
เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล มลฺลิกาย เทวิยา สทฺธิํ สยนคโต โหติ. อทฺทสา โข มลฺลิกา เทวี อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํ. ทิสฺวาน สหสา วุฏฺฐาสิ; ปีตกมฏฺฐํ ทุสฺสํ ปภสฺสิตฺถ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ตโตว ปฏินิวตฺติตฺวา อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม อายสฺมา อานนฺโท ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต รญฺโญ อนฺเตปุรํ ปวิสิสฺสตี”ติ …เป… “สจฺจํ กิร ตฺวํ, อานนฺท, ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต รญฺโญ อนฺเตปุรํ ปวิสสี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ตฺวํ, อานนฺท, ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต รญฺโญ อนฺเตปุรํ ปวิสิสฺสสิ. เนตํ, อานนฺท, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… วิครหิตฺวา …เป… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ—
“ทสยิเม, ภิกฺขเว, อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน. กตเม ทส? อิธ, ภิกฺขเว, ราชา มเหสิยา สทฺธิํ นิสินฺโน โหติ, ตตฺถ ภิกฺขุ ปวิสติ. มเหสี วา ภิกฺขุํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ. ภิกฺขุ วา มเหสิํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ. ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ— ‘อทฺธา อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วา’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา พหุกิจฺโจ พหุกรณีโย. อญฺญตรํ อิตฺถิํ คนฺตฺวา นสฺสรติ. สา เตน คพฺภํ คณฺหิ. ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ— ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร อญฺญตรํ รตนํ นสฺสติ. ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ— ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร อพฺภนฺตรา คุยฺหมนฺตา พหิทฺธา สมฺเภทํ คจฺฉนฺติ. ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ— ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร ปุตฺโต วา ปิตรํ ปตฺเถติ ปิตา วา ปุตฺตํ ปตฺเถติ. เตสํ เอวํ โหติ— ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, ปญฺจโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา นีจฏฺฐานิยํ อุจฺเจ ฐาเน ฐเปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ— ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺโฐ อาทีนโว, ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อุจฺจฏฺฐานิยํ นีเจ ฐาเน ฐเปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ— ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อกาเล เสนํ อุโยฺยเชติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ— ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา กาเล เสนํ อุโยฺยเชตฺวา อนฺตรามคฺคโต นิวตฺตาเปติ. เยสํ ตํ อมนาปํ เตสํ เอวํ โหติ— ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ. สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺมนฺ’ติ. อยํ, ภิกฺขเว, นวโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน.
ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ ราชนฺเตปุรํ หตฺถิสมฺมทฺทํ อสฺสสมฺมทฺทํ รถสมฺมทฺทํ รชนียานิ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพานิ, ยานิ น ปพฺพชิตสฺส สารุปฺปานิ. อยํ, ภิกฺขเว, ทสโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน. อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน”ติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ทุพฺภรตาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“โย ปน ภิกฺขุ รญฺโญ ขตฺติยสฺส มุทฺธาวสิตฺตสฺส อนิกฺขนฺตราชเก อนิคฺคตรตนเก ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต อินฺทขีลํ อติกฺกาเมยฺย, ปาจิตฺติยนฺ” ติ. (83: 132 )
โย ปนา ติ โย ยาทิโส …เป… ภิกฺขู ติ …เป… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ขตฺติโย นาม อุภโต สุชาโต โหติ, มาติโต จ ปิติโต จ สํสุทฺธคหณิโก, ยาว สตฺตมา ปิตามหยุคา อกฺขิตฺโต อนุปกุฏฺโฐ ชาติวาเทน.
มุทฺธาวสิตฺโต นาม ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิตฺโต โหติ.
อนิกฺขนฺตราชเก ติ ราชา สยนิฆรา อนิกฺขนฺโต โหติ.
อนิคฺคตรตนเก ติ มเหสี สยนิฆรา อนิกฺขนฺตา โหติ, อุโภ วา อนิกฺขนฺตา โหนฺติ.
ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิโต ติ ปุพฺเพ อนามนฺเตตฺวา.
อินฺทขีโล นาม สยนิฆรสฺส อุมฺมาโร วุจฺจติ.
สยนิฆรํ นาม ยตฺถ กตฺถจิ รญฺโญ สยนํ ปญฺญตฺตํ โหติ, อนฺตมโส สาณิปาการปริกฺขิตฺตมฺปิ.
อินฺทขีลํ อติกฺกาเมยฺยา ติ ปฐมํ ปาทํ อุมฺมารํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อปฺปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสญฺญี อินฺทขีลํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต เวมติโก อินฺทขีลํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสญฺญี อินฺทขีลํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
ปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสญฺญี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ— ปฏิสํวิทิเต, น ขตฺติโย โหติ, น ขตฺติยาภิเสเกน อภิสิตฺโต โหติ, ราชา สยนิฆรา นิกฺขนฺโต โหติ, มเหสี สยนิฆรา นิกฺขนฺตา โหติ, อุโภ วา นิกฺขนฺตา โหนฺติ, น สยนิฆเร, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
อนฺเตปุรสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ปฐมํ.