1.5.9.2 รตนสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ อจิรวติยา นทิยา นหายติ. อญฺญตโรปิ พฺราหฺมโณ ปญฺจสตานํ ถวิกํ ถเล นิกฺขิปิตฺวา อจิรวติยา นทิยา นหายนฺโต วิสฺสริตฺวา อคมาสิ. อถ โข โส ภิกฺขุ— “ตสฺสายํ พฺราหฺมณสฺส ถวิกา, มา อิธ นสฺสี”ติ อคฺคเหสิ. อถ โข โส พฺราหฺมโณ สริตฺวา ตุริโต อาธาวิตฺวา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ— “อปิ เม, โภ, ถวิกํ ปเสฺสยฺยาสี”ติ? “หนฺท, พฺราหฺมณา”ติ อทาสิ. อถ โข ตสฺส พฺราหฺมณสฺส เอตทโหสิ— “เกน นุ โข อหํ อุปาเยน อิมสฺส ภิกฺขุโน ปุณฺณปตฺตํ น ทเทยฺยนฺ”ติ. “น เม, โภ, ปญฺจสตานิ, สหสฺสํ เม”ติ ปลิพุนฺเธตฺวา มุญฺจิ.
อถ โข โส ภิกฺขุ อารามํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม ภิกฺขุ รตนํ อุคฺคเหสฺสตี”ติ …เป… “สจฺจํ กิร ตฺวํ, ภิกฺขุ, รตนํ อุคฺคเหสี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม ตฺวํ, โมฆปุริส, รตนํ อุคฺคเหสฺสสิ. เนตํ, โมฆปุริส, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“โย ปน ภิกฺขุ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อุคฺคเณฺหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติยนฺ” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน สาวตฺถิยา อุสฺสโว โหติ. มนุสฺสา อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา อุยฺยานํ คจฺฉนฺติ. วิสาขาปิ มิคารมาตา อลงฺกตปฺปฏิยตฺตา “อุยฺยานํ คมิสฺสามี”ติ คามโต นิกฺขมิตฺวา— “กฺยาหํ กริสฺสามิ อุยฺยานํ คนฺตฺวา, ยนฺนูนาหํ ภควนฺตํ ปยิรุปาเสยฺยนฺ”ติ อาภรณํ โอมุญฺจิตฺวา อุตฺตราสงฺเคน ภณฺฑิกํ พนฺธิตฺวา ทาสิยา อทาสิ— “หนฺท, เช, อิมํ ภณฺฑิกํ คณฺหาหี”ติ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข วิสาขํ มิคารมาตรํ ภควา ธมฺมิยา กถาย สนฺทเสฺสสิ สมาทเปสิ สมุตฺเตเชสิ สมฺปหํเสสิ. อถ โข วิสาขา มิคารมาตา ภควตา ธมฺมิยา กถาย สนฺทสฺสิตา สมาทปิตา สมุตฺเตชิตา สมฺปหํสิตา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข สา ทาสี ตํ ภณฺฑิกํ วิสฺสริตฺวา อคมาสิ. ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “เตน หิ, ภิกฺขเว, อุคฺคเหตฺวา นิกฺขิปถา”ติ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตุํ— ‘ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตี’ติ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“โย ปน ภิกฺขุ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา, อญฺญตฺร อชฺฌารามา, อุคฺคเณฺหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติยนฺ” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน กาสีสุ ชนปเท อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส กมฺมนฺตคาโม โหติ. เตน จ คหปตินา อนฺเตวาสี อาณตฺโต โหติ— “สเจ ภทนฺตา อาคจฺฉนฺติ, ภตฺตํ กเรยฺยาสี”ติ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู กาสีสุ ชนปเท จาริกํ จรมานา เยน อนาถปิณฺฑิกสฺส คหปติสฺส กมฺมนฺตคาโม เตนุปสงฺกมิํสุ. อทฺทสา โข โส ปุริโส เต ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต. ทิสฺวาน เยน เต ภิกฺขู เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เต ภิกฺขู อภิวาเทตฺวา เอตทโวจ— “อธิวาเสนฺตุ, ภนฺเต, อยฺยา สฺวาตนาย คหปติโน ภตฺตนฺ”ติ. อธิวาเสสุํ โข เต ภิกฺขู ตุณฺหีภาเวน. อถ โข โส ปุริโส ตสฺสา รตฺติยา อจฺจเยน ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ ปฏิยาทาเปตฺวา กาลํ อาโรจาเปตฺวา องฺคุลิมุทฺทิกํ โอมุญฺจิตฺวา เต ภิกฺขู ภตฺเตน ปริวิสิตฺวา— “อยฺยา ภุญฺชิตฺวา คจฺฉนฺตุ, อหมฺปิ กมฺมนฺตํ คมิสฺสามี”ติ องฺคุลิมุทฺทิกํ วิสฺสริตฺวา อคมาสิ. ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา— “สเจ มยํ คมิสฺสาม นสฺสิสฺสตายํ องฺคุลิมุทฺทิกา”ติ ตตฺเถว อจฺฉิํสุ. อถ โข โส ปุริโส กมฺมนฺตา อาคจฺฉนฺโต เต ภิกฺขู ปสฺสิตฺวา เอตทโวจ— “กิสฺส, ภนฺเต, อยฺยา อิเธว อจฺฉนฺตี”ติ? อถ โข เต ภิกฺขู ตสฺส ปุริสสฺส เอตมตฺถํ อาโรเจตฺวา สาวตฺถิํ คนฺตฺวา ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ.
อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตุํ— ‘ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตี’ติ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“โย ปน ภิกฺขุ รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา, อญฺญตฺร อชฺฌารามา วา อชฺฌาวสถา วา, อุคฺคเณฺหยฺย วา อุคฺคณฺหาเปยฺย วา, ปาจิตฺติยํ. รตนํ วา ปน ภิกฺขุนา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตพฺพํ— ‘ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตี’ติ. อยํ ตตฺถ สามีจี” ติ. (84: 133 )
โย ปนา ติ โย ยาทิโส …เป… ภิกฺขู ติ …เป… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
รตนํ นาม มุตฺตา มณิ เวฬุริโย สงฺโข สิลา ปวาลํ รชตํ ชาตรูปํ โลหิตงฺโก มสารคลฺลํ.
รตนสมฺมตํ นาม ยํ มนุสฺสานํ อุปโภคปริโภคํ, เอตํ รตนสมฺมตํ นาม.
อญฺญตฺร อชฺฌารามา วา อชฺฌาวสถา วา ติ ฐเปตฺวา อชฺฌารามํ อชฺฌาวสถํ.
อชฺฌาราโม นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อนฺโต อาราโม, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร.
อชฺฌาวสโถ นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อาวสถสฺส อนฺโต อาวสโถ, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร.
อุคฺคเณฺหยฺยา ติ สยํ คณฺหาติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
อุคฺคณฺหาเปยฺยา ติ อญฺญํ คาหาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส.
รตนํ วา ปน ภิกฺขุนา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปิตพฺพนฺ ติ รูเปน วา นิมิตฺเตน วา สญฺญาณํ กตฺวา นิกฺขิปิตฺวา อาจิกฺขิตพฺพํ— “ยสฺส ภณฺฑํ นฏฺฐํ โส อาคจฺฉตู”ติ. สเจ ตตฺถ อาคจฺฉติ โส วตฺตพฺโพ— “อาวุโส, กีทิสํ เต ภณฺฑนฺ”ติ? สเจ รูเปน วา นิมิตฺเตน วา สมฺปาเทติ ทาตพฺพํ, โน เจ สมฺปาเทติ “วิจินาหิ, อาวุโส”ติ วตฺตพฺโพ. ตมฺหา อาวาสา ปกฺกมนฺเตน เย ตตฺถ โหนฺติ ภิกฺขู ปติรูปา, เตสํ หตฺเถ นิกฺขิปิตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ. โน เจ โหนฺติ ภิกฺขู ปติรูปา, เย ตตฺถ โหนฺติ คหปติกา ปติรูปา, เตสํ หตฺเถ นิกฺขิปิตฺวา ปกฺกมิตพฺพํ.
อยํ ตตฺถ สามีจี ติ อยํ ตตฺถ อนุธมฺมตา.
อนาปตฺติ— รตนํ วา รตนสมฺมตํ วา อชฺฌาราเม วา อชฺฌาวสเถ วา อุคฺคเหตฺวา วา อุคฺคหาเปตฺวา วา นิกฺขิปติ— “ยสฺส ภวิสฺสติ โส หริสฺสตี”ติ, รตนสมฺมตํ วิสฺสาสํ คณฺหาติ, ตาวกาลิกํ คณฺหาติ, ปํสุกูลสญฺญิสฺส, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
รตนสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ ทุติยํ.