1.6.4 จตุตฺถปาฏิเทสนียสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สกฺเกสุ วิหรติ กปิลวตฺถุสฺมิํ นิโคฺรธาราเม. เตน โข ปน สมเยน สากิยทาสกา อวรุทฺธา โหนฺติ. สากิยานิโย อิจฺฉนฺติ อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ ภตฺตํ กาตุํ. อโสฺสสุํ โข สากิยทาสกา— “สากิยานิโย กิร อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ ภตฺตํ กตฺตุกามา”ติ. เต มคฺเค ปริยุฏฺฐิํสุ. สากิยานิโย ปณีตํ ขาทนียํ โภชนียํ อาทาย อารญฺญกํ เสนาสนํ อคมํสุ. สากิยทาสกา นิกฺขมิตฺวา สากิยานิโย อจฺฉินฺทิํสุ จ ทูเสสุญฺจ. สากิยา นิกฺขมิตฺวา เต โจเร สภณฺเฑ คเหตฺวา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม ภทนฺตา อาราเม โจเร ปฏิวสนฺเต นาโรเจสฺสนฺตี”ติ.
อโสฺสสุํ โข ภิกฺขู สากิยานํ อุชฺฌายนฺตานํ ขิยฺยนฺตานํ วิปาเจนฺตานํ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “เตน หิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญเปสฺสามิ ทส อตฺถวเส ปฏิจฺจ สํฆสุฏฺฐุตาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ยานิ โข ปน ตานิ อารญฺญกานิ เสนาสนานิ สาสงฺกสมฺมตานิ สปฺปฏิภยานิ, โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเปสุ เสนาสเนสุ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาเทยฺย วา ภุญฺเชยฺย วา, ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา— ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชิํ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ ตํ ปฏิเทเสมี’” ติ.
เอวญฺจิทํ ภควตา ภิกฺขูนํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ โหติ.
เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร ภิกฺขุ อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ คิลาโน โหติ. มนุสฺสา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาทาย อารญฺญกํ เสนาสนํ อคมํสุ. อถ โข เต มนุสฺสา ตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ— “ภุญฺชถ, ภนฺเต”ติ. อถ โข โส ภิกฺขุ— “ภควตา ปฏิกฺขิตฺตํ อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ภุญฺชิตุนฺ”ติ กุกฺกุจฺจายนฺโต น ปฏิคฺคเหสิ, นาสกฺขิ ปิณฺฑาย จริตุํ, ฉินฺนภตฺโต อโหสิ.
อถ โข โส ภิกฺขุ ภิกฺขูนํ เอตมตฺถํ อาโรเจสิ. ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, คิลาเนน ภิกฺขุนา อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาทิตุํ ภุญฺชิตุํ. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ยานิ โข ปน ตานิ อารญฺญกานิ เสนาสนานิ สาสงฺกสมฺมตานิ สปฺปฏิภยานิ, โย ปน ภิกฺขุ ตถารูเปสุ เสนาสเนสุ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ขาเทยฺย วา ภุญฺเชยฺย วา, ปฏิเทเสตพฺพํ เตน ภิกฺขุนา— ‘คารยฺหํ, อาวุโส, ธมฺมํ อาปชฺชิํ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมี’” ติ. (4: 145 )
ยานิ โข ปน ตานิ อารญฺญกานิ เสนาสนานี ติ อารญฺญกํ นาม เสนาสนํ ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิมํ.
สาสงฺกํ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจรานํ นิวิฏฺโฐกาโส ทิสฺสติ, ภุตฺโตกาโส ทิสฺสติ, ฐิโตกาโส ทิสฺสติ, นิสินฺโนกาโส ทิสฺสติ, นิปนฺโนกาโส ทิสฺสติ.
สปฺปฏิภยํ นาม อาราเม อารามูปจาเร โจเรหิ มนุสฺสา หตา ทิสฺสนฺติ, วิลุตฺตา ทิสฺสนฺติ, อาโกฏิตา ทิสฺสนฺติ.
โย ปนา ติ โย ยาทิโส …เป… ภิกฺขู ติ …เป… อยํ อิมสฺมิํ อตฺเถ อธิปฺเปโต ภิกฺขูติ.
ตถารูเปสุ เสนาสเนสู ติ เอวรูเปสุ เสนาสเนสุ.
อปฺปฏิสํวิทิตํ นาม ปญฺจนฺนํ ปฏิสํวิทิตํ, เอตํ อปฺปฏิสํวิทิตํ นาม. อารามํ อารามูปจารํ ฐเปตฺวา ปฏิสํวิทิตํ, เอตํ อปฺปฏิสํวิทิตํ นาม.
ปฏิสํวิทิตํ นาม โย โกจิ อิตฺถี วา ปุริโส วา อารามํ อารามูปจารํ อาคนฺตฺวา อาโรเจติ— “อิตฺถนฺนามสฺส, ภนฺเต, ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหริสฺสนฺตี”ติ. สเจ สาสงฺกํ โหติ, สาสงฺกนฺติ อาจิกฺขิตพฺพํ; สเจ สปฺปฏิภยํ โหติ, สปฺปฏิภยนฺติ อาจิกฺขิตพฺพํ; สเจ— “โหตุ, ภนฺเต, อาหริยิสฺสตี”ติ ภณติ, โจรา วตฺตพฺพา— “มนุสฺสา อิธูปจรนฺติ อปสกฺกถา”ติ. ยาคุยา ปฏิสํวิทิเต ตสฺสา ปริวาโร อาหริยฺยติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. ภตฺเตน ปฏิสํวิทิเต ตสฺส ปริวาโร อาหริยฺยติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. ขาทนีเยน ปฏิสํวิทิเต ตสฺส ปริวาโร อาหริยฺยติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. กุเลน ปฏิสํวิทิเต โย ตสฺมิํ กุเล มนุโสฺส ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหรติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. คาเมน ปฏิสํวิทิเต โย ตสฺมิํ คาเม มนุโสฺส ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหรติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม. ปูเคน ปฏิสํวิทิเต โย ตสฺมิํ ปูเค มนุโสฺส ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหรติ, เอตํ ปฏิสํวิทิตํ นาม.
ขาทนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ— ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ ฐเปตฺวา อวเสสํ ขาทนียํ นาม.
โภชนียํ นาม ปญฺจ โภชนานิ— โอทโน, กุมฺมาโส, สตฺตุ, มจฺโฉ, มํสํ.
อชฺฌาราโม นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อนฺโตอาราโม. อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร.
อคิลาโน นาม สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุํ.
คิลาโน นาม น สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุํ.
อปฺปฏิสํวิทิตํ อคิลาโน “ขาทิสฺสามิ ภุญฺชิสฺสามี”ติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
อปฺปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสญฺญี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต เวมติโก ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส. อปฺปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสญฺญี ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อชฺฌาราเม สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา อคิลาโน ขาทติ วา ภุญฺชติ วา, อาปตฺติ ปาฏิเทสนียสฺส.
ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อชฺโฌหาเร อชฺโฌหาเร อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต อปฺปฏิสํวิทิตสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต เวมติโก, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. ปฏิสํวิทิเต ปฏิสํวิทิตสญฺญี, อนาปตฺติ.
อนาปตฺติ— ปฏิสํวิทิเต, คิลานสฺส, ปฏิสํวิทิเต วา คิลานสฺส วา เสสกํ ภุญฺชติ, พหาราเม ปฏิคฺคเหตฺวา อนฺโตอาราเม ภุญฺชติ, ตตฺถ ชาตกํ มูลํ วา ตจํ วา ปตฺตํ วา ปุปฺผํ วา ผลํ วา ภุญฺชติ, ยามกาลิกํ สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชติ, อุมฺมตฺตกสฺส, อาทิกมฺมิกสฺสาติ.
จตุตฺถปาฏิเทสนียสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ.
อุทฺทิฏฺฐา โข, อายสฺมนฺโต, จตฺตาโร ปาฏิเทสนียา ธมฺมา. ตตฺถายสฺมนฺเต ปุจฺฉามิ— “กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา”? ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ— “กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา”? ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ— “กจฺจิตฺถ ปริสุทฺธา”? ปริสุทฺเธตฺถายสฺมนฺโต, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามีติ.
ปาฏิเทสนียกณฺฑํ นิฏฺฐิตํ.