1.2.11 เภทานุวตฺตกสิกฺขาปท
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป. เตน โข ปน สมเยน เทวทตฺโต สํฆเภทาย ปรกฺกมติ จกฺกเภทาย. ภิกฺขู เอวมาหํสุ— “อธมฺมวาที เทวทตฺโต, อวินยวาที เทวทตฺโต. กถญฺหิ นาม เทวทตฺโต สํฆเภทาย ปรกฺกมิสฺสติ จกฺกเภทายา”ติ. เอวํ วุตฺเต, โกกาลิโก กฏโมทกติสฺสโก ขณฺฑเทวิยา ปุตฺโต สมุทฺททตฺโต เต ภิกฺขู เอตทโวจุํ— “มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ. ธมฺมวาที เทวทตฺโต, วินยวาที เทวทตฺโต. อมฺหากญฺจ เทวทตฺโต ฉนฺทญฺจ รุจิญฺจ อาทาย โวหรติ ชานาติ โน ภาสติ อมฺหากมฺเปตํ ขมตี”ติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม ภิกฺขู เทวทตฺตสฺส สํฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา ภวิสฺสนฺติ วคฺควาทกา”ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู เต อนุวตฺตเก ภิกฺขู อเนกปริยาเยน วิครหิตฺวา ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… “สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ภิกฺขู เทวทตฺตสฺส สํฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา โหนฺติ วคฺควาทกา”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เทวทตฺตสฺส สํฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา ภวิสฺสนฺติ วคฺควาทกา. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, อิมํ สิกฺขาปทํ อุทฺทิเสยฺยาถ—
“ตเสฺสว โข ปน ภิกฺขุสฺส ภิกฺขู โหนฺติ อนุวตฺตกา วคฺควาทกา เอโก วา ทฺเว วา ตโย วา. เต เอวํ วเทยฺยุํ— ‘มายสฺมนฺโต เอตํ ภิกฺขุํ กิญฺจิ อวจุตฺถ. ธมฺมวาที เจโส ภิกฺขุ, วินยวาที เจโส ภิกฺขุ. อมฺหากญฺเจโส ภิกฺขุ ฉนฺทญฺจ รุจิญฺจ อาทาย โวหรติ ชานาติ โน ภาสติ อมฺหากมฺเปตํ ขมตี’ติ, เต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ เอวมสฺสุ วจนียา— ‘มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ, น เจโส ภิกฺขุ ธมฺมวาที, น เจโส ภิกฺขุ วินยวาที, มายสฺมนฺตานมฺปิ สํฆเภโท รุจฺจิตฺถ, สเมตายสฺมนฺตานํ สํเฆน, สมคฺโค หิ สํโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี’ติ. เอวญฺจ เต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ วุจฺจมานา ตเถว ปคฺคเณฺหยฺยุํ, เต ภิกฺขู ภิกฺขูหิ ยาวตติยํ สมนุภาสิตพฺพา ตสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยาวตติยญฺเจ สมนุภาสิยมานา ตํ ปฏินิสฺสชฺเชยฺยุํ, อิจฺเจตํ กุสลํ, โน เจ ปฏินิสฺสชฺเชยฺยุํ, สํฆาทิเสโส” ติ. (11: 15 )
ตเสฺสว โข ปนา ติ ตสฺส สํฆเภทกสฺส ภิกฺขุโน.
ภิกฺขู โหนฺตี ติ อญฺเญ ภิกฺขู โหนฺติ.
อนุวตฺตกา ติ ยํทิฏฺฐิโก โส โหติ ยํขนฺติโก ยํรุจิโก เตปิ ตํทิฏฺฐิกา โหนฺติ ตํขนฺติกา ตํรุจิกา.
วคฺควาทกา ติ ตสฺส วณฺณาย ปกฺขาย ฐิตา โหนฺติ.
เอโก วา ทฺเว วา ตโย วา ติ เอโก วา โหติ ทฺเว วา ตโย วา. เต เอวํ วเทยฺยุํ— “มายสฺมนฺโต เอตํ ภิกฺขุํ กิญฺจิ อวจุตฺถ, ธมฺมวาที เจโส ภิกฺขุ, วินยวาที เจโส ภิกฺขุ, อมฺหากญฺเจโส ภิกฺขุ ฉนฺทญฺจ รุจิญฺจ อาทาย โวหรติ ชานาติ โน ภาสติ อมฺหากมฺเปตํ ขมตี”ติ.
เต ภิกฺขู ติ เย เต อนุวตฺตกา ภิกฺขู.
ภิกฺขูหี ติ อญฺเญหิ ภิกฺขูหิ.
เย ปสฺสนฺติ เย สุณนฺติ เตหิ วตฺตพฺพา— “มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ. น เจโส ภิกฺขุ ธมฺมวาที, น เจโส ภิกฺขุ วินยวาที. มายสฺมนฺตานมฺปิ สํฆเภโท รุจฺจิตฺถ. สเมตายสฺมนฺตานํ สํเฆน. สมคฺโค หิ สํโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี”ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺพา. ตติยมฺปิ วตฺตพฺพา. สเจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. สุตฺวา น วทนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เต ภิกฺขู สํฆมชฺฌมฺปิ อากฑฺฒิตฺวา วตฺตพฺพา— “มายสฺมนฺโต เอวํ อวจุตฺถ. น เจโส ภิกฺขุ ธมฺมวาที, น เจโส ภิกฺขุ วินยวาที. มายสฺมนฺตานมฺปิ สํฆเภโท รุจฺจิตฺถ. สเมตายสฺมนฺตานํ สํเฆน. สมคฺโค หิ สํโฆ สมฺโมทมาโน อวิวทมาโน เอกุทฺเทโส ผาสุ วิหรตี”ติ. ทุติยมฺปิ วตฺตพฺพา. ตติยมฺปิ วตฺตพฺพา. สเจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อิจฺเจตํ กุสลํ; โน เจ ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. เต ภิกฺขู สมนุภาสิตพฺพา. “เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, สมนุภาสิตพฺพา. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สํโฆ ญาเปตพฺโพ—
‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สํฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา วคฺควาทกา. เต ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สํโฆ อิตฺถนฺนามญฺจ อิตฺถนฺนามญฺจ ภิกฺขู สมนุภาเสยฺย ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. เอสา ญตฺติ.
สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สํฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา วคฺควาทกา. เต ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ. สํโฆ อิตฺถนฺนามญฺจ อิตฺถนฺนามญฺจ ภิกฺขู สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส จ อิตฺถนฺนามสฺส จ ภิกฺขูนํ สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
ทุติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ …เป… ตติยมฺปิ เอตมตฺถํ วทามิ— สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน สํฆเภทาย ปรกฺกมนฺตสฺส อนุวตฺตกา วคฺควาทกา. เต ตํ วตฺถุํ น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ. สํโฆ อิตฺถนฺนามญฺจ อิตฺถนฺนามญฺจ ภิกฺขู สมนุภาสติ ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ยสฺสายสฺมโต ขมติ อิตฺถนฺนามสฺส จ อิตฺถนฺนามสฺส จ ภิกฺขูนํ สมนุภาสนา ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย, โส ตุณฺหสฺส; ยสฺส นกฺขมติ, โส ภาเสยฺย.
สมนุภฏฺฐา สํเฆน อิตฺถนฺนาโม จ อิตฺถนฺนาโม จ ภิกฺขู ตสฺส วตฺถุสฺส ปฏินิสฺสคฺคาย. ขมติ สํฆสฺส, ตสฺมา ตุณฺหี, เอวเมตํ ธารยามี’”ติ.
ญตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา, กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ สํฆาทิเสสสฺส. สํฆาทิเสสํ อชฺฌาปชฺชนฺตานํ ญตฺติยา ทุกฺกฏํ, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา ปฏิปฺปสฺสมฺภนฺติ. ทฺเว ตโย เอกโต สมนุภาสิตพฺพา, ตทุตฺตริ น สมนุภาสิตพฺพา.
สํฆาทิเสโส ติ …เป… เตนปิ วุจฺจติ “สํฆาทิเสโส”ติ.
ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญี น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สํฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม เวมติกา น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สํฆาทิเสสสฺส.
ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสญฺญี น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สํฆาทิเสสสฺส.
อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม เวมติกา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสญฺญี, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส.
อนาปตฺติ— อสมนุภาสนฺตานํ, ปฏินิสฺสชฺชนฺตานํ, อุมฺมตฺตกานํ, ขิตฺตจิตฺตานํ, เวทนาฏฺฏานํ, อาทิกมฺมิกานนฺติ.
เภทานุวตฺตกสิกฺขาปทํ นิฏฺฐิตํ เอกาทสมํ.