4.5 อธิกรณปจฺจยวาร
วิวาทาธิกรณปจฺจยา กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? วิวาทาธิกรณปจฺจยา ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺชติ— อุปสมฺปนฺนํ โอมสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส; อนุปสมฺปนฺนํ โอมสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส— วิวาทาธิกรณปจฺจยา อิมา ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺชติ.
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ …เป… สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ? ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ เอกํ วิปตฺติํ ภชนฺติ— อาจารวิปตฺติํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ทฺวีหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา— สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐนฺติ— สิยา กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ, น วาจโต; สิยา วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ, น กายโต; สิยา กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ, อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ สมถานํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ— สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ. (1)
อนุวาทาธิกรณปจฺจยา กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? อนุวาทาธิกรณปจฺจยา ติโสฺส อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ภิกฺขุํ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ สํฆาทิเสสสฺส; อมูลเกน สํฆาทิเสเสน อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส; อมูลิกาย อาจารวิปตฺติยา อนุทฺธํเสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส— อนุวาทาธิกรณปจฺจยา อิมา ติโสฺส อาปตฺติโย อาปชฺชติ. (2)
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ …เป… สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ? ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ— สิยา สีลวิปตฺติํ, สิยา อาจารวิปตฺติํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ตีหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา— สิยา สํฆาทิเสสาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐนฺติ— สิยา กายโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ, น วาจโต; สิยา วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ, น กายโต; สิยา กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ, อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ สมถานํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ— สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ.
อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา จตโสฺส อาปตฺติโย อาปชฺชติ. ภิกฺขุนี ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ปาราชิกสฺส; เวมติกา ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส; ภิกฺขุ สํฆาทิเสสํ ปฏิจฺฉาเทติ; อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส; อาจารวิปตฺติํ ปฏิจฺฉาเทติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส— อาปตฺตาธิกรณปจฺจยา อิมา จตโสฺส อาปตฺติโย อาปชฺชติ.
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ …เป… สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ? ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ— สิยา สีลวิปตฺติํ, สิยา อาจารวิปตฺติํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ จตูหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา— สิยา ปาราชิกาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ถุลฺลจฺจยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐนฺติ— กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ, อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ สมถานํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ— สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ. (3)
กิจฺจาธิกรณปจฺจยา กติ อาปตฺติโย อาปชฺชติ? กิจฺจาธิกรณปจฺจยา ปญฺจ อาปตฺติโย อาปชฺชติ. อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา ภิกฺขุนี ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชติ, ญตฺติยา ทุกฺกฏํ; ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลจฺจยา; กมฺมวาจาปริโยสาเน อาปตฺติ ปาราชิกสฺส. เภทกานุวตฺตกา ภิกฺขู ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชนฺติ, อาปตฺติ สํฆาทิเสสสฺส; ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา ยาวตติยํ สมนุภาสนาย น ปฏินิสฺสชฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺส— กิจฺจาธิกรณปจฺจยา อิมา ปญฺจ อาปตฺติโย อาปชฺชติ.
ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ …เป… สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ? ตา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ ทฺเว วิปตฺติโย ภชนฺติ— สิยา สีลวิปตฺติํ, สิยา อาจารวิปตฺติํ. สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ ปญฺจหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา— สิยา ปาราชิกาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา สํฆาทิเสสาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ถุลฺลจฺจยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ปาจิตฺติยาปตฺติกฺขนฺเธน, สิยา ทุกฺกฏาปตฺติกฺขนฺเธน. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐนฺติ— กายโต จ วาจโต จ จิตฺตโต จ สมุฏฺฐนฺติ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ, อาปตฺตาธิกรณํ. สตฺตนฺนํ สมถานํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ— สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จ, สิยา สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ.
ฐเปตฺวา สตฺต อาปตฺติโย สตฺต อาปตฺติกฺขนฺเธ, อวเสสา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺติ? สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กติหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา? ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ กติหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐนฺติ? จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณํ? สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺติ? ฐเปตฺวา สตฺต อาปตฺติโย สตฺต อาปตฺติกฺขนฺเธ อวเสสา อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ น กตมํ วิปตฺติํ ภชนฺติ? สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ น กตเมน อาปตฺติกฺขนฺเธน สงฺคหิตา. ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ น กตเมน อาปตฺติสมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐนฺติ. จตุนฺนํ อธิกรณานํ น กตมํ อธิกรณํ. สตฺตนฺนํ สมถานํ น กตเมน สมเถน สมฺมนฺติ. ตํ กิสฺส เหตุ? ฐเปตฺวา สตฺต อาปตฺติโย สตฺต อาปตฺติกฺขนฺเธ, นตฺถญฺญา อาปตฺติโยติ. (4)
อธิกรณปจฺจยวาโร นิฏฺฐิโต ปญฺจโม.
อนฺตรเปยฺยาลํ นิฏฺฐิตํ.
ตสฺสุทฺทานํ
กติปุจฺฉา สมุฏฺฐานา,
กตาปตฺติ ตเถว จ;
สมุฏฺฐานา วิปตฺติ จ,
ตถาธิกรเณน จาติ.