5.1 อธิกรณปริยายวาร
วิวาทาธิกรณสฺส— กิํ ปุพฺพงฺคมํ? กติ ฐานานิ? กติ วตฺถูนิ? กติ ภูมิโย? กติ เหตู? กติ มูลานิ? กติหากาเรหิ วิวทติ? วิวาทาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? (1)
อนุวาทาธิกรณสฺส— กิํ ปุพฺพงฺคมํ? กติ ฐานานิ? กติ วตฺถูนิ? กติ ภูมิโย? กติ เหตู? กติ มูลานิ? กติหากาเรหิ อนุวทติ? อนุวาทาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? (2)
อาปตฺตาธิกรณสฺส— กิํ ปุพฺพงฺคมํ? กติ ฐานานิ? กติ วตฺถูนิ? กติ ภูมิโย? กติ เหตู? กติ มูลานิ? กติหากาเรหิ อาปตฺติํ อาปชฺชติ? อาปตฺตาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? (3)
กิจฺจาธิกรณสฺส— กิํ ปุพฺพงฺคมํ? กติ ฐานานิ? กติ วตฺถูนิ? กติ ภูมิโย? กติ เหตู? กติ มูลานิ? กติหากาเรหิ กิจฺจํ ชายติ? กิจฺจาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมติ? (4)
วิวาทาธิกรณสฺส กิํ ปุพฺพงฺคมนฺติ? โลโภ ปุพฺพงฺคโม, โทโส ปุพฺพงฺคโม, โมโห ปุพฺพงฺคโม, อโลโภ ปุพฺพงฺคโม, อโทโส ปุพฺพงฺคโม, อโมโห ปุพฺพงฺคโม. กติ ฐานานีติ? อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ ฐานานิ. กติ วตฺถูนีติ? อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ. กติ ภูมิโยติ? อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ ภูมิโย. กติ เหตูติ? นว เหตู— ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู. กติ มูลานีติ? ทฺวาทส มูลานิ. กติหากาเรหิ วิวทตีติ? ทฺวีหากาเรหิ วิวทติ— ธมฺมทิฏฺฐิ วา อธมฺมทิฏฺฐิ วา. วิวาทาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมตีติ? วิวาทาธิกรณํ ทฺวีหิ สมเถหิ สมฺมติ— สมฺมุขาวินเยน จ เยภุยฺยสิกาย จ. (1)
อนุวาทาธิกรณสฺส กิํ ปุพฺพงฺคมนฺติ? โลโภ ปุพฺพงฺคโม, โทโส ปุพฺพงฺคโม, โมโห ปุพฺพงฺคโม, อโลโภ ปุพฺพงฺคโม, อโทโส ปุพฺพงฺคโม, อโมโห ปุพฺพงฺคโม. กติ ฐานานีติ? จตโสฺส วิปตฺติโย ฐานานิ. กติ วตฺถูนีติ? จตโสฺส วิปตฺติโย วตฺถูนิ. กติ ภูมิโยติ? จตโสฺส วิปตฺติโย ภูมิโย. กติ เหตูติ? นว เหตู— ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู. กติ มูลานีติ? จุทฺทส มูลานิ. กติหากาเรหิ อนุวทตีติ? ทฺวีหากาเรหิ อนุวทติ— วตฺถุโต วา อาปตฺติโต วา. อนุวาทาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมตีติ? อนุวาทาธิกรณํ จตูหิ สมเถหิ สมฺมติ— สมฺมุขาวินเยน จ สติวินเยน จ อมูฬฺหวินเยน จ ตสฺสปาปิยสิกาย จ. (2)
อาปตฺตาธิกรณสฺส กิํ ปุพฺพงฺคมนฺติ? โลโภ ปุพฺพงฺคโม, โทโส ปุพฺพงฺคโม, โมโห ปุพฺพงฺคโม, อโลโภ ปุพฺพงฺคโม, อโทโส ปุพฺพงฺคโม, อโมโห ปุพฺพงฺคโม. กติ ฐานานีติ? สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา ฐานานิ. กติ วตฺถูนีติ? สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา วตฺถูนิ. กติ ภูมิโยติ? สตฺต อาปตฺติกฺขนฺธา ภูมิโย. กติ เหตูติ? ฉ เหตู— ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู. กติ มูลานีติ? ฉ อาปตฺติสมุฏฺฐานานิ มูลานิ. กติหากาเรหิ อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ? ฉหากาเรหิ อาปตฺติํ อาปชฺชติ— อลชฺชิตา, อญฺญาณตา, กุกฺกุจฺจปกตตา, อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญิตา, กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญิตา, สติสมฺโมสา. อาปตฺตาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมตีติ? อาปตฺตาธิกรณํ ตีหิ สมเถหิ สมฺมติ— สมฺมุขาวินเยน จ ปฏิญฺญาตกรเณน จ, สมฺมุขาวินเยน จ ติณวตฺถารเกน จ. (3)
กิจฺจาธิกรณสฺส กิํ ปุพฺพงฺคมนฺติ? โลโภ ปุพฺพงฺคโม, โทโส ปุพฺพงฺคโม, โมโห ปุพฺพงฺคโม, อโลโภ ปุพฺพงฺคโม, อโทโส ปุพฺพงฺคโม, อโมโห ปุพฺพงฺคโม. กติ ฐานานีติ? จตฺตาริ กมฺมานิ ฐานานิ. กติ วตฺถูนีติ? จตฺตาริ กมฺมานิ วตฺถูนิ. กติ ภูมิโยติ? จตฺตาริ กมฺมานิ ภูมิโย. กติ เหตูติ? นว เหตู— ตโย กุสลเหตู, ตโย อกุสลเหตู, ตโย อพฺยากตเหตู. กติ มูลานีติ? เอกํ มูลํ— สํโฆ. กติหากาเรหิ กิจฺจํ ชายตีติ? ทฺวีหากาเรหิ กิจฺจํ ชายติ— ญตฺติโต วา อปโลกนโต วา. กิจฺจาธิกรณํ กติหิ สมเถหิ สมฺมตีติ? กิจฺจาธิกรณํ เอเกน สมเถน สมฺมติ— สมฺมุขาวินเยน. (4)
กติ สมถา? สตฺต สมถา. สมฺมุขาวินโย, สติวินโย, อมูฬฺหวินโย, ปฏิญฺญาตกรณํ, เยภุยฺยสิกา, ตสฺสปาปิยสิกา, ติณวตฺถารโก— อิเม สตฺต สมถา.
สิยา อิเม สตฺต สมถา ทส สมถา โหนฺติ, ทส สมถา สตฺต สมถา โหนฺติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน? สิยาติ.
กถญฺจ สิยา? วิวาทาธิกรณสฺส ทฺเว สมถา, อนุวาทาธิกรณสฺส จตฺตาโร สมถา, อาปตฺตาธิกรณสฺส ตโย สมถา, กิจฺจาธิกรณสฺส เอโก สมโถ. เอวํ อิเม สตฺต สมถา ทส สมถา โหนฺติ, ทส สมถา สตฺต สมถา โหนฺติ วตฺถุวเสน ปริยาเยน.
ปริยายวาโร นิฏฺฐิโต ฉฏฺโฐ.