4.1 อผาสุกวิหาร
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเม. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา สนฺทิฏฺฐา สมฺภตฺตา ภิกฺขู โกสเลสุ ชนปเท อญฺญตรสฺมิํ อาวาเส วสฺสํ อุปคจฺฉิํสุ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “เกน นุ โข มยํ อุปาเยน สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วเสยฺยาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลเมยฺยามา”ติ. อถ โข เตสํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “สเจ โข มยํ อญฺญมญฺญํ เนว อาลเปยฺยาม น สลฺลเปยฺยาม— โย ปฐมํ คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกเมยฺย โส อาสนํ ปญฺญเปยฺย, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิเปยฺย, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา อุปฏฺฐาเปยฺย, ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺฐาเปยฺย; โย ปจฺฉา คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกเมยฺย, สจสฺส ภุตฺตาวเสโส, สเจ อากงฺเขยฺย ภุญฺเชยฺย, โน เจ อากงฺเขยฺย อปฺปหริเต วา ฉฑฺเฑยฺย, อปฺปาณเก วา อุทเก โอปิลาเปยฺย; โส อาสนํ อุทฺธเรยฺย, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมยฺย, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา ปฏิสาเมยฺย, ปานียํ ปริโภชนียํ ปฏิสาเมยฺย, ภตฺตคฺคํ สมฺมชฺเชยฺย; โย ปเสฺสยฺย ปานียฆฏํ วา ปริโภชนียฆฏํ วา วจฺจฆฏํ วา ริตฺตํ ตุจฺฉํ โส อุปฏฺฐาเปยฺย; สจสฺส โหติ อวิสยฺหํ, หตฺถวิกาเรน ทุติยํ อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆเกน อุปฏฺฐาเปยฺย; น เตฺวว ตปฺปจฺจยา วาจํ ภินฺเทยฺย— เอวํ โข มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วเสยฺยาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลเมยฺยามา”ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู อญฺญมญฺญํ เนว อาลปิํสุ, น สลฺลปิํสุ. โย ปฐมํ คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมติ, โส อาสนํ ปญฺญเปติ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปติ, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา อุปฏฺฐาเปติ, ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺฐาเปติ. โย ปจฺฉา คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมติ, สเจ โหติ ภุตฺตาวเสโส, สเจ อากงฺขติ ภุญฺชติ, โน เจ อากงฺขติ อปฺปหริเต วา ฉฑฺเฑติ, อปฺปาณเก วา อุทเก โอปิลาเปติ; โส อาสนํ อุทฺธรติ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมติ, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา ปฏิสาเมติ, ปานียํ ปริโภชนียํ ปฏิสาเมติ, ภตฺตคฺคํ สมฺมชฺชติ. โย ปสฺสติ ปานียฆฏํ วา ปริโภชนียฆฏํ วา วจฺจฆฏํ วา ริตฺตํ ตุจฺฉํ โส อุปฏฺฐาเปติ. สจสฺส โหติ อวิสยฺหํ, หตฺถวิกาเรน ทุติยํ อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆเกน อุปฏฺฐาเปติ, น เตฺวว ตปฺปจฺจยา วาจํ ภินฺทติ.
อาจิณฺณํ โข ปเนตํ วสฺสํวุฏฺฐานํ ภิกฺขูนํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อุปสงฺกมิตุํ. อถ โข เต ภิกฺขู วสฺสํวุฏฺฐา เตมาสจฺจเยน เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน สาวตฺถิ เตน ปกฺกมิํสุ. อนุปุพฺเพน เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา เต ภิกฺขู เอตทโวจ— “กจฺจิ, ภิกฺขเว, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิตฺถ, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถา”ติ? “ขมนียํ, ภควา, ยาปนียํ, ภควา. สมคฺคา จ มยํ, ภนฺเต, สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิมฺหา, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิมฺหา”ติ. ชานนฺตาปิ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, ชานนฺตาปิ น ปุจฺฉนฺติ. กาลํ วิทิตฺวา ปุจฺฉนฺติ, กาลํ วิทิตฺวา น ปุจฺฉนฺติ. อตฺถสํหิตํ ตถาคตา ปุจฺฉนฺติ, โน อนตฺถสํหิตํ. อนตฺถสํหิเต เสตุฆาโต ตถาคตานํ. ทฺวีหากาเรหิ พุทฺธา ภควนฺโต ภิกฺขู ปฏิปุจฺฉนฺติ— “ธมฺมํ วา เทเสสฺสาม, สาวกานํ วา สิกฺขาปทํ ปญฺญเปสฺสามา”ติ. อถ โข ภควา เต ภิกฺขู เอตทโวจ— “ยถากถํ ปน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิตฺถ, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิตฺถา”ติ.
“อิธ มยํ, ภนฺเต, สมฺพหุลา สนฺทิฏฺฐา สมฺภตฺตา ภิกฺขู โกสเลสุ ชนปเท อญฺญตรสฺมิํ อาวาเส วสฺสํ อุปคจฺฉิมฺหา. เตสํ โน, ภนฺเต, อมฺหากํ เอตทโหสิ— ‘เกน นุ โข มยํ อุปาเยน สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วเสยฺยาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลเมยฺยามา’ติ. เตสํ โน, ภนฺเต, อมฺหากํ เอตทโหสิ— ‘สเจ โข มยํ อญฺญมญฺญํ เนว อาลเปยฺยาม น สลฺลเปยฺยาม— โย ปฐมํ คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกเมยฺย โส อาสนํ ปญฺญเปยฺย, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิเปยฺย, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา อุปฏฺฐาเปยฺย, ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺฐาเปยฺย; โย ปจฺฉา คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกเมยฺย, สจสฺส ภุตฺตาวเสโส, สเจ อากงฺเขยฺย ภุญฺเชยฺย, โน เจ อากงฺเขยฺย อปฺปหริเต วา ฉฑฺเฑยฺย, อปฺปาณเก วา อุทเก โอปิลาเปยฺย; โส อาสนํ อุทฺธเรยฺย, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมยฺย, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา ปฏิสาเมยฺย, ปานียํ ปริโภชนียํ ปฏิสาเมยฺย, ภตฺตคฺคํ สมฺมชฺเชยฺย; โย ปเสฺสยฺย ปานียฆฏํ วา ปริโภชนียฆฏํ วา วจฺจฆฏํ วา ริตฺตํ ตุจฺฉํ โส อุปฏฺฐาเปยฺย; สจสฺส โหติ อวิสยฺหํ, หตฺถวิกาเรน ทุติยํ อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆเกน อุปฏฺฐาเปยฺย; น เตฺวว ตปฺปจฺจยา วาจํ ภินฺเทยฺย— เอวํ โข มยํ สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วเสยฺยาม, น จ ปิณฺฑเกน กิลเมยฺยามา’ติ. อถ โข มยํ, ภนฺเต, อญฺญมญฺญํ เนว อาลปิมฺหา น สลฺลปิมฺหา. โย ปฐมํ คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมติ โส อาสนํ ปญฺญเปติ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปติ, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา อุปฏฺฐาเปติ, ปานียํ ปริโภชนียํ อุปฏฺฐาเปติ. โย ปจฺฉา คามโต ปิณฺฑาย ปฏิกฺกมติ, สเจ โหติ ภุตฺตาวเสโส, สเจ อากงฺขติ ภุญฺชติ, โน เจ อากงฺขติ อปฺปหริเต วา ฉฑฺเฑติ, อปฺปาณเก วา อุทเก โอปิลาเปติ, โส อาสนํ อุทฺธรติ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ ปฏิสาเมติ, อวกฺการปาติํ โธวิตฺวา ปฏิสาเมติ, ปานียํ ปริโภชนียํ ปฏิสาเมติ, ภตฺตคฺคํ สมฺมชฺชติ. โย ปสฺสติ ปานียฆฏํ วา ปริโภชนียฆฏํ วา วจฺจฆฏํ วา ริตฺตํ ตุจฺฉํ โส อุปฏฺฐาเปติ. สจสฺส โหติ อวิสยฺหํ, หตฺถวิกาเรน ทุติยํ อามนฺเตตฺวา หตฺถวิลงฺฆเกน อุปฏฺฐาเปติ, น เตฺวว ตปฺปจฺจยา วาจํ ภินฺทติ. เอวํ โข มยํ, ภนฺเต, สมคฺคา สมฺโมทมานา อวิวทมานา ผาสุกํ วสฺสํ วสิมฺหา, น จ ปิณฺฑเกน กิลมิมฺหา”ติ.
อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อผาสุญฺเญว กิรเม, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา วุฏฺฐา สมานา ผาสุมฺหา วุฏฺฐาติ ปฏิชานนฺติ. ปสุสํวาสญฺเญว กิรเม, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา วุฏฺฐา สมานา ผาสุมฺหา วุฏฺฐาติ ปฏิชานนฺติ. เอฬกสํวาสญฺเญว กิรเม, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา วุฏฺฐา สมานา ผาสุมฺหา วุฏฺฐาติ ปฏิชานนฺติ. สปตฺตสํวาสญฺเญว กิรเม, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา วุฏฺฐา สมานา ผาสุมฺหา วุฏฺฐาติ ปฏิชานนฺติ. กถญฺหิ นามิเม, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา มูคพฺพตํ ติตฺถิยสมาทานํ สมาทิยิสฺสนฺติ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… วิครหิตฺวา ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— น, ภิกฺขเว, มูคพฺพตํ ติตฺถิยสมาทานํ สมาทิยิตพฺพํ. โย สมาทิเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสํวุฏฺฐานํ ภิกฺขูนํ ตีหิ ฐาเนหิ ปวาเรตุํ— ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา ปริสงฺกาย วา. สา โว ภวิสฺสติ อญฺญมญฺญานุโลมตา อาปตฺติวุฏฺฐานตา วินยปุเรกฺขารตา. เอวญฺจ ปน, ภิกฺขเว, ปวาเรตพฺพํ. พฺยตฺเตน ภิกฺขุนา ปฏิพเลน สํโฆ ญาเปตพฺโพ—
‘สุณาตุ เม, ภนฺเต, สํโฆ. อชฺช ปวารณา. ยทิ สํฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สํโฆ ปวาเรยฺยา’ติ.
เถเรน ภิกฺขุนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย— ‘สํฆํ, อาวุโส, ปวาเรมิ ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา ปริสงฺกาย วา. วทนฺตุ มํ อายสฺมนฺโต อนุกมฺปํ อุปาทาย. ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสามิ. ทุติยมฺปิ, อาวุโส, สํฆํ ปวาเรมิ ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา ปริสงฺกาย วา. วทนฺตุ มํ อายสฺมนฺโต อนุกมฺปํ อุปาทาย. ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสามิ. ตติยมฺปิ, อาวุโส, สํฆํ ปวาเรมิ ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา ปริสงฺกาย วา. วทนฺตุ มํ อายสฺมนฺโต อนุกมฺปํ อุปาทาย. ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสามี’ติ.
นวเกน ภิกฺขุนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อญฺชลิํ ปคฺคเหตฺวา เอวมสฺส วจนีโย— ‘สํฆํ, ภนฺเต, ปวาเรมิ ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา ปริสงฺกาย วา. วทนฺตุ มํ อายสฺมนฺโต อนุกมฺปํ อุปาทาย. ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสามิ. ทุติยมฺปิ, ภนฺเต, สํฆํ …เป… ตติยมฺปิ, ภนฺเต, สํฆํ ปวาเรมิ ทิฏฺเฐน วา สุเตน วา ปริสงฺกาย วา. วทนฺตุ มํ อายสฺมนฺโต อนุกมฺปํ อุปาทาย. ปสฺสนฺโต ปฏิกริสฺสามี’”ติ.
เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เถเรสุ ภิกฺขูสุ อุกฺกุฏิกํ นิสินฺเนสุ ปวารยมาเนสุ อาสเนสุ อจฺฉนฺติ. เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เถเรสุ ภิกฺขูสุ อุกฺกุฏิกํ นิสินฺเนสุ ปวารยมาเนสุ อาสเนสุ อจฺฉิสฺสนฺตี”ติ. อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… “สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู เถเรสุ ภิกฺขูสุ อุกฺกุฏิกํ นิสินฺเนสุ ปวารยมาเนสุ อาสเนสุ อจฺฉนฺตี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา …เป… กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เถเรสุ ภิกฺขูสุ อุกฺกุฏิกํ นิสินฺเนสุ ปวารยมาเนสุ อาสเนสุ อจฺฉิสฺสนฺติ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย, ปสนฺนานํ วา ภิโยฺยภาวาย …เป… วิครหิตฺวา …เป… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “น, ภิกฺขเว, เถเรสุ ภิกฺขูสุ อุกฺกุฏิกํ นิสินฺเนสุ ปวารยมาเนสุ อาสเนสุ อจฺฉิตพฺพํ. โย อจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สพฺเพเหว อุกฺกุฏิกํ นิสินฺเนหิ ปวาเรตุนฺ”ติ.
เตน โข ปน สมเยน อญฺญตโร เถโร ชราทุพฺพโล ยาว สพฺเพ ปวาเรนฺตีติ อุกฺกุฏิกํ นิสินฺโน อาคมยมาโน มุจฺฉิโต ปปติ. ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ. “อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตทมนฺตรา อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตุํ ยาว ปวาเรติ, ปวาเรตฺวา อาสเน นิสีทิตุนฺ”ติ.