5.12 มหากจฺจานสฺสปญฺจวรปริทสฺสน
อถ โข อายสฺมโต โสณสฺส วสฺสํวุฏฺฐสฺส รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ— “สุโตเยว โข เม โส ภควา เอทิโส จ เอทิโส จาติ, น จ มยา สมฺมุขา ทิฏฺโฐ, คจฺเฉยฺยาหํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ, สเจ มํ อุปชฺฌาโย อนุชาเนยฺยา”ติ. อถ โข อายสฺมา โสโณ สายนฺหสมยํ ปฏิสลฺลานา วุฏฺฐิโต เยนายสฺมา มหากจฺจาโน เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข อายสฺมา โสโณ อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ เอตทโวจ— “อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, รโหคตสฺส ปฏิสลฺลีนสฺส เอวํ เจตโส ปริวิตกฺโก อุทปาทิ— ‘สุโตเยว โข เม โส ภควา เอทิโส จ เอทิโส จาติ, น จ มยา สมฺมุขา ทิฏฺโฐ, คจฺเฉยฺยาหํ ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ, สเจ มํ อุปชฺฌาโย อนุชาเนยฺยา’ติ; คจฺเฉยฺยาหํ, ภนฺเต, ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ, สเจ มํ อุปชฺฌาโย อนุชานาตี”ติ. “สาธุ สาธุ, โสณ. คจฺฉ ตฺวํ, โสณ, ตํ ภควนฺตํ ทสฺสนาย อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ. ทกฺขิสฺสสิ ตฺวํ, โสณ, ตํ ภควนฺตํ ปาสาทิกํ ปสาทนียํ สนฺตินฺทฺริยํ สนฺตมานสํ อุตฺตมทมถสมถํ อนุปฺปตฺตํ ทนฺตํ คุตฺตํ ยตินฺทฺริยํ นาคํ. เตน หิ ตฺวํ, โสณ, มม วจเนน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺท— ‘อุปชฺฌาโย เม, ภนฺเต, อายสฺมา มหากจฺจาโน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทตี’ติ. เอวญฺจ วเทหิ— ‘อวนฺติทกฺขิณาปโถ, ภนฺเต, อปฺปภิกฺขุโก, ติณฺณํ เม วสฺสานํ อจฺจเยน กิจฺเฉน กสิเรน ตโต ตโต ทสวคฺคํ ภิกฺขุสํฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อุปสมฺปทํ อลตฺถํ; อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ อปฺปตเรน คเณน อุปสมฺปทํ อนุชาเนยฺย. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภนฺเต, กณฺหุตฺตรา ภูมิ ขรา โคกณฺฏกหตา; อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ คุณงฺคุณูปาหนํ อนุชาเนยฺย. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภนฺเต, นหานครุกา มนุสฺสา อุทกสุทฺธิกา; อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ ธุวนหานํ อนุชาเนยฺย. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภนฺเต, จมฺมานิ อตฺถรณานิ, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ. เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ เอรคู โมรคู มชฺชารู ชนฺตู; เอวเมว โข, ภนฺเต, อวนฺติทกฺขิณาปเถ จมฺมานิ อตฺถรณานิ, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ; อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ จมฺมานิ อตฺถรณานิ อนุชาเนยฺย, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ. เอตรหิ, ภนฺเต, มนุสฺสา นิสฺสีมคตานํ ภิกฺขูนํ จีวรํ เทนฺติ— “อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส เทมา”ติ. เต อาคนฺตฺวา อาโรเจนฺติ— “อิตฺถนฺนาเมหิ เต, อาวุโส, มนุเสฺสหิ จีวรํ ทินฺนนฺ”ติ เต กุกฺกุจฺจายนฺตา น สาทิยนฺติ— “มา โน นิสฺสคฺคิยํ อโหสี”ติ; อปฺเปว นาม ภควา จีวเร ปริยายํ อาจิกฺเขยฺยา’”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข อายสฺมา โสโณ อายสฺมโต มหากจฺจานสฺส ปฏิสฺสุตฺวา อุฏฺฐายาสนา อายสฺมนฺตํ มหากจฺจานํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน สาวตฺถิ เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน สาวตฺถิ เชตวนํ อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราโม เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ.
อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ— “อิมสฺส, อานนฺท, อาคนฺตุกสฺส ภิกฺขุโน เสนาสนํ ปญฺญาเปหี”ติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท— “ยสฺส โข มํ ภควา อาณาเปติ, ‘อิมสฺส, อานนฺท, อาคนฺตุกสฺส ภิกฺขุโน เสนาสนํ ปญฺญาเปหี’ติ, อิจฺฉติ ภควา เตน ภิกฺขุนา สทฺธิํ เอกวิหาเร วตฺถุํ, อิจฺฉติ ภควา อายสฺมตา โสเณน สทฺธิํ เอกวิหาเร วตฺถุนฺ”ติ— ยสฺมิํ วิหาเร ภควา วิหรติ ตสฺมิํ วิหาเร อายสฺมโต โสณสฺส เสนาสนํ ปญฺญาเปสิ.
อถ โข ภควา พหุเทว รตฺติํ อชฺโฌกาเส วีตินาเมตฺวา วิหารํ ปาวิสิ. อายสฺมาปิ โข โสโณ พหุเทว รตฺติํ อชฺโฌกาเส วีตินาเมตฺวา วิหารํ ปาวิสิ. อถ โข ภควา รตฺติยา ปจฺจูสสมยํ ปจฺจุฏฺฐาย อายสฺมนฺตํ โสณํ อชฺเฌสิ— “ปฏิภาตุ ตํ, ภิกฺขุ, ธมฺโม ภาสิตุนฺ”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข อายสฺมา โสโณ ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา สพฺพาเนว อฏฺฐกวคฺคิกานิ สเรน อภาสิ. อถ โข ภควา อายสฺมโต โสณสฺส สรภญฺญปริโยสาเน อพฺภานุโมทิ— “สาธุ สาธุ, ภิกฺขุ. สุคฺคหิตานิ โข เต, ภิกฺขุ, อฏฺฐกวคฺคิกานิ, สุมนสิกตานิ สูปธาริตานิ. กลฺยาณิยาปิ วาจาย สมนฺนาคโต, วิสฺสฏฺฐาย, อเนลคลาย, อตฺถสฺส วิญฺญาปนิยา. กติวโสฺสสิ ตฺวํ, ภิกฺขู”ติ? “เอกวโสฺสหํ, ภควา”ติ. “กิสฺส ปน ตฺวํ, ภิกฺขุ, เอวํ จิรํ อกาสี”ติ? “จิรํ ทิฏฺโฐ เม, ภนฺเต, กาเมสุ อาทีนโว, อปิ จ สมฺพาธา ฆราวาสา พหุกิจฺจา พหุกรณียา”ติ. อถ โข ภควา เอตมตฺถํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ อุทานํ อุทาเนสิ—
“ทิสฺวา อาทีนวํ โลเก,
ญตฺวา ธมฺมํ นิรูปธิํ;
อริโย น รมตี ปาเป,
ปาเป น รมตี สุจี”ติ.
อถ โข อายสฺมา โสโณ— “ปฏิสมฺโมทติ โข มํ ภควา, อยํ ขฺวสฺส กาโล ยํ เม อุปชฺฌาโย ปริทสฺสี”ติ— อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ— “อุปชฺฌาโย เม, ภนฺเต, อายสฺมา มหากจฺจาโน ภควโต ปาเท สิรสา วนฺทติ, เอวญฺจ วเทติ อวนฺติทกฺขิณาปโถ, ภนฺเต, อปฺปภิกฺขุโก. ติณฺณํ เม วสฺสานํ อจฺจเยน กิจฺเฉน กสิเรน ตโต ตโต ทสวคฺคํ ภิกฺขุสํฆํ สนฺนิปาตาเปตฺวา อุปสมฺปทํ อลตฺถํ, อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ อปฺปตเรน คเณน อุปสมฺปทํ อนุชาเนยฺย. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภนฺเต, กณฺหุตฺตรา ภูมิ ขรา โคกณฺฏกหตา; อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ คุณงฺคุณูปาหนํ อนุชาเนยฺย. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภนฺเต, นหานครุกา มนุสฺสา อุทกสุทฺธิกา, อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ ธุวนหานํ อนุชาเนยฺย. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภนฺเต, จมฺมานิ อตฺถรณานิ, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ. เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ เอรคู โมรคู มชฺชารู ชนฺตู; เอวเมว โข, ภนฺเต, อวนฺติทกฺขิณาปเถ จมฺมานิ อตฺถรณานิ, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ; อปฺเปว นาม ภควา อวนฺติทกฺขิณาปเถ จมฺมานิ อตฺถรณานิ อนุชาเนยฺย, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ. เอตรหิ, ภนฺเต, มนุสฺสา นิสฺสีมคตานํ ภิกฺขูนํ จีวรํ เทนฺติ— ‘อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส เทมา’ติ. เต อาคนฺตฺวา อาโรเจนฺติ— ‘อิตฺถนฺนาเมหิ เต, อาวุโส, มนุเสฺสหิ จีวรํ ทินฺนนฺ’ติ. เต กุกฺกุจฺจายนฺตา น สาทิยนฺติ— ‘มา โน นิสฺสคฺคิยํ อโหสี’ติ; อปฺเปว นาม ภควา จีวเร ปริยายํ อาจิกฺเขยฺยา”ติ.
อถ โข ภควา เอตสฺมิํ นิทาเน เอตสฺมิํ ปกรเณ ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “อวนฺติทกฺขิณาปโถ, ภิกฺขเว, อปฺปภิกฺขุโก. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สพฺพปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ วินยธรปญฺจเมน คเณน อุปสมฺปทํ. ตตฺริเม ปจฺจนฺติมา ชนปทา— ปุรตฺถิมาย ทิสาย คชงฺคลํ นาม นิคโม, ตสฺส ปเรน มหาสาลา, ตโต ปรา ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ; ปุรตฺถิมทกฺขิณาย ทิสาย สลฺลวตี นาม นที, ตโต ปรา ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ; ทกฺขิณาย ทิสาย เสตกณฺณิกํ นาม นิคโม, ตโต ปรา ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ; ปจฺฉิมาย ทิสาย ถูณํ นาม พฺราหฺมณคาโม, ตโต ปรา ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ; อุตฺตราย ทิสาย อุสีรทฺธโช นาม ปพฺพโต, ตโต ปรา ปจฺจนฺติมา ชนปทา, โอรโต มชฺเฌ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, เอวรูเปสุ ปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ วินยธรปญฺจเมน คเณน อุปสมฺปทํ. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภิกฺขเว, กณฺหุตฺตรา ภูมิ ขรา โคกณฺฏกหตา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สพฺพปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ คุณงฺคุณูปาหนํ. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภิกฺขเว, นหานครุกา มนุสฺสา อุทกสุทฺธิกา. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สพฺพปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ ธุวนหานํ. อวนฺติทกฺขิณาปเถ, ภิกฺขเว, จมฺมานิ อตฺถรณานิ, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ. เสยฺยถาปิ, ภิกฺขเว, มชฺฌิเมสุ ชนปเทสุ เอรคู โมรคู มชฺชารู ชนฺตู; เอวเมว โข, ภิกฺขเว, อวนฺติทกฺขิณาปเถ จมฺมานิ อตฺถรณานิ, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สพฺพปจฺจนฺติเมสุ ชนปเทสุ จมฺมานิ อตฺถรณานิ, เอฬกจมฺมํ อชจมฺมํ มิคจมฺมํ. อิธ ปน, ภิกฺขเว, มนุสฺสา นิสฺสีมคตานํ ภิกฺขูนํ จีวรํ เทนฺติ— ‘อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส เทมา’ติ. อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สาทิตุํ, น ตาว ตํ คณนูปคํ ยาว น หตฺถํ คจฺฉตี”ติ.
จมฺมกฺขนฺธโก ปญฺจโม.
ตสฺสุทฺทานํ
ราชา จ มาคโธ โสโณ,
อสีติสหสฺสิสฺสโร;
สาคโต คิชฺฌกูฏสฺมิํ,
พหุํ ทเสฺสติ อุตฺตริํ.
ปพฺพชฺชารทฺธภิชฺชิํสุ,
วีณํ เอกปลาสิกํ;
นีลา ปีตา โลหิติกา,
มญฺชิฏฺฐา กณฺหเมว จ.
มหารงฺคมหานามา,
วทฺธิกา จ ปฏิกฺขิปิ;
ขลฺลกา ปุฏปาลิ จ,
ตูลติตฺติรเมณฺฑชา.
วิจฺฉิกา โมรจิตฺรา จ,
สีหพฺยคฺฆา จ ทีปิกา;
อชินุทฺทา มชฺชารี จ,
กาฬลุวกปริกฺขฏา.
ผลิตุปาหนา ขิลา,
โธตขาณุขฏขฏา;
ตาลเวฬุติณํ เจว,
มุญฺชปพฺพชหินฺตาลา.
กมลกมฺพลโสวณฺณา,
รูปิกา มณิเวฬุริยา;
ผลิกา กํสกาจา จ,
ติปุสีสญฺจ ตมฺพกา.
คาวี ยานํ คิลาโน จ,
ปุริสายุตฺตสิวิกา;
สยนานิ มหาจมฺมา,
โคจมฺเมหิ จ ปาปโก.
คิหีนํ จมฺมวทฺเธหิ,
ปวิสนฺติ คิลายโน;
มหากจฺจายโน โสโณ,
สเรน อฏฺฐกวคฺคิกํ.
อุปสมฺปทํ ปญฺจหิ,_
คุณงฺคุณา ธุวสินา;
จมฺมตฺถรณานุญฺญาสิ,
น ตาว คณนูปคํ;
อทาสิ เม วเร ปญฺจ,
โสณตฺเถรสฺส นายโกติ.
อิมมฺหิ ขนฺธเก วตฺถูนิ เตสฏฺฐิ.
จมฺมกฺขนฺธโก นิฏฺฐิโต.