8.4 ราชคหเสฏฺฐิวตฺถุ
เตน โข ปน สมเยน ราชคหกสฺส เสฏฺฐิสฺส สตฺตวสฺสิโก สีสาพาโธ โหติ. พหู มหนฺตา มหนฺตา ทิสาปาโมกฺขา เวชฺชา อาคนฺตฺวา นาสกฺขิํสุ อโรคํ กาตุํ. พหุํ หิรญฺญํ อาทาย อคมํสุ. อปิ จ เวชฺเชหิ ปจฺจกฺขาโต โหติ. เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ— “ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี”ติ. เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ— “สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี”ติ. อถ โข ราชคหกสฺส เนคมสฺส เอตทโหสิ— “อยํ โข เสฏฺฐิ คหปติ พหูปกาโร รญฺโญ เจว เนคมสฺส จ. อปิ จ เวชฺเชหิ ปจฺจกฺขาโต. เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ— ‘ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติ. เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ— ‘สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติ. อยญฺจ รญฺโญ ชีวโก เวชฺโช ตรุโณ ภทฺรโก. ยนฺนูน มยํ ราชานํ ชีวกํ เวชฺชํ ยาเจยฺยาม เสฏฺฐิํ คหปติํ ติกิจฺฉิตุนฺ”ติ.
อถ โข ราชคหโก เนคโม เยน ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ มาคธํ เสนิยํ พิมฺพิสารํ เอตทโวจ— “อยํ, เทว, เสฏฺฐิ คหปติ พหูปกาโร เทวสฺส เจว เนคมสฺส จ; อปิ จ เวชฺเชหิ ปจฺจกฺขาโต. เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ— ‘ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติ. เอกจฺเจ เวชฺชา เอวมาหํสุ— ‘สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติ. สาธุ เทโว ชีวกํ เวชฺชํ อาณาเปตุ เสฏฺฐิํ คหปติํ ติกิจฺฉิตุนฺ”ติ.
อถ โข ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร ชีวกํ โกมารภจฺจํ อาณาเปสิ— “คจฺฉ, ภเณ ชีวก, เสฏฺฐิํ คหปติํ ติกิจฺฉาหี”ติ. “เอวํ, เทวา”ติ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ รญฺโญ มาคธสฺส เสนิยสฺส พิมฺพิสารสฺส ปฏิสฺสุตฺวา เยน เสฏฺฐิ คหปติ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา เสฏฺฐิสฺส คหปติสฺส วิการํ สลฺลกฺเขตฺวา เสฏฺฐิํ คหปติํ เอตทโวจ— “สเจ ตฺวํ, คหปติ, อโรโค ภเวยฺยาสิ, กิํ เม อสฺส เทยฺยธมฺโม”ติ? “สพฺพํ สาปเตยฺยญฺจ เต, อาจริย, โหตุ, อหญฺจ เต ทาโส”ติ. “สกฺขิสฺสสิ ปน ตฺวํ, คหปติ, เอเกน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ? “สกฺโกมหํ, อาจริย, เอเกน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “สกฺขิสฺสสิ ปน ตฺวํ, คหปติ, ทุติเยน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ? “สกฺโกมหํ, อาจริย, ทุติเยน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “สกฺขิสฺสสิ ปน ตฺวํ, คหปติ, อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ? “สกฺโกมหํ, อาจริย, อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ.
อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ เสฏฺฐิํ คหปติํ มญฺจเก นิปาเตตฺวา มญฺจเก สมฺพนฺธิตฺวา สีสจฺฉวิํ อุปฺปาเฏตฺวา สิพฺพินิํ วินาเมตฺวา ทฺเว ปาณเก นีหริตฺวา มหาชนสฺส ทเสฺสสิ— “ปสฺสถเยฺย, อิเม ทฺเว ปาณเก, เอกํ ขุทฺทกํ เอกํ มหลฺลกํ. เย เต อาจริยา เอวมาหํสุ— ‘ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติ— เตหายํ มหลฺลโก ปาณโก ทิฏฺโฐ. ปญฺจมํ ทิวสํ เสฏฺฐิสฺส คหปติสฺส มตฺถลุงฺคํ ปริยาทิยิสฺสติ. มตฺถลุงฺคสฺส ปริยาทานา เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสติ. สุทิฏฺโฐ เตหิ อาจริเยหิ. เย เต อาจริยา เอวมาหํสุ— ‘สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสตี’ติ— เตหายํ ขุทฺทโก ปาณโก ทิฏฺโฐ. สตฺตมํ ทิวสํ เสฏฺฐิสฺส คหปติสฺส มตฺถลุงฺคํ ปริยาทิยิสฺสติ. มตฺถลุงฺคสฺส ปริยาทานา เสฏฺฐิ คหปติ กาลํ กริสฺสติ. สุทิฏฺโฐ เตหิ อาจริเยหี”ติ. สิพฺพินิํ สมฺปฏิปาเฏตฺวา สีสจฺฉวิํ สิพฺพิตฺวา อาเลปํ อทาสิ.
อถ โข เสฏฺฐิ คหปติ สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ— “นาหํ, อาจริย, สกฺโกมิ เอเกน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “นนุ เม ตฺวํ, คหปติ, ปฏิสฺสุณิ— สกฺโกมหํ, อาจริย, เอเกน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ? “สจฺจาหํ, อาจริย, ปฏิสฺสุณิํ, อปาหํ มริสฺสามิ, นาหํ สกฺโกมิ เอเกน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “เตน หิ ตฺวํ, คหปติ, ทุติเยน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชาหี”ติ.
อถ โข เสฏฺฐิ คหปติ สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ— “นาหํ, อาจริย, สกฺโกมิ ทุติเยน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “นนุ เม ตฺวํ, คหปติ, ปฏิสฺสุณิ— สกฺโกมหํ, อาจริย, ทุติเยน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ? “สจฺจาหํ, อาจริย, ปฏิสฺสุณิํ, อปาหํ มริสฺสามิ, นาหํ, อาจริย, สกฺโกมิ ทุติเยน ปเสฺสน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “เตน หิ ตฺวํ, คหปติ, อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชาหี”ติ.
อถ โข เสฏฺฐิ คหปติ สตฺตาหสฺส อจฺจเยน ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ— “นาหํ, อาจริย, สกฺโกมิ อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “นนุ เม ตฺวํ, คหปติ, ปฏิสฺสุณิ— สกฺโกมหํ, อาจริย, อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ? “สจฺจาหํ, อาจริย, ปฏิสฺสุณิํ, อปาหํ มริสฺสามิ, นาหํ สกฺโกมิ อุตฺตาโน สตฺตมาเส นิปชฺชิตุนฺ”ติ. “อหญฺเจ ตํ, คหปติ, น วเทยฺยํ, เอตฺตกมฺปิ ตฺวํ น นิปชฺเชยฺยาสิ, อปิ จ ปฏิกจฺเจว มยา ญาโต— ตีหิ สตฺตาเหหิ เสฏฺฐิ คหปติ อโรโค ภวิสฺสตีติ. อุฏฺเฐหิ, คหปติ, อโรโคสิ. ชานาสิ กิํ เม เทยฺยธมฺโม”ติ? “สพฺพํ สาปเตยฺยญฺจ เต, อาจริย, โหตุ, อหญฺจ เต ทาโส”ติ. “อลํ, คหปติ, มา เม ตฺวํ สพฺพํ สาปเตยฺยํ อทาสิ, มา จ เม ทาโส. รญฺโญ สตสหสฺสํ เทหิ, มยฺหํ สตสหสฺสนฺ”ติ. อถ โข เสฏฺฐิ คหปติ อโรโค สมาโน รญฺโญ สตสหสฺสํ อทาสิ, ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส สตสหสฺสํ.