8.8 สมตฺติํสวิเรจนกถา
เตน โข ปน สมเยน ภควโต กาโย โทสาภิสนฺโน โหติ. อถ โข ภควา อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ— “โทสาภิสนฺโน โข, อานนฺท, ตถาคตสฺส กาโย. อิจฺฉติ ตถาคโต วิเรจนํ ปาตุนฺ”ติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ชีวโก โกมารภจฺโจ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ— “โทสาภิสนฺโน โข, อาวุโส ชีวก, ตถาคตสฺส กาโย. อิจฺฉติ ตถาคโต วิเรจนํ ปาตุนฺ”ติ. “เตน หิ, ภนฺเต อานนฺท, ภควโต กายํ กติปาหํ สิเนเหถา”ติ. อถ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต กายํ กติปาหํ สิเนเหตฺวา เยน ชีวโก โกมารภจฺโจ เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ชีวกํ โกมารภจฺจํ เอตทโวจ— “สินิทฺโธ โข, อาวุโส ชีวก, ตถาคตสฺส กาโย. ยสฺสทานิ กาลํ มญฺญสี”ติ. อถ โข ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส เอตทโหสิ— “น โข เมตํ ปติรูปํ โยหํ ภควโต โอฬาริกํ วิเรจนํ ทเทยฺยนฺ”ติ. ตีณิ อุปฺปลหตฺถานิ นานาเภสชฺเชหิ ปริภาเวตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา เอกํ อุปฺปลหตฺถํ ภควโต อุปนาเมสิ— “อิมํ, ภนฺเต, ภควา ปฐมํ อุปฺปลหตฺถํ อุปสิงฺฆตุ. อิทํ ภควนฺตํ ทสกฺขตฺตุํ วิเรเจสฺสตี”ติ. ทุติยํ อุปฺปลหตฺถํ ภควโต อุปนาเมสิ— “อิมํ, ภนฺเต, ภควา ทุติยํ อุปฺปลหตฺถํ อุปสิงฺฆตุ. อิทํ ภควนฺตํ ทสกฺขตฺตุํ วิเรเจสฺสตี”ติ. ตติยํ อุปฺปลหตฺถํ ภควโต อุปนาเมสิ— “อิมํ, ภนฺเต, ภควา ตติยํ อุปฺปลหตฺถํ อุปสิงฺฆตุ. อิทํ ภควนฺตํ ทสกฺขตฺตุํ วิเรเจสฺสตี”ติ. เอวํ ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ภวิสฺสตีติ. อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ทตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา ปกฺกามิ. อถ โข ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส พหิ ทฺวารโกฏฺฐกา นิกฺขนฺตสฺส เอตทโหสิ— “มยา โข ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ทินฺนํ. โทสาภิสนฺโน ตถาคตสฺส กาโย. น ภควนฺตํ สมตฺติํสกฺขตฺตุํ วิเรเจสฺสติ, เอกูนตฺติํสกฺขตฺตุํ ภควนฺตํ วิเรเจสฺสติ. อปิ จ ภควา วิริตฺโต นหายิสฺสติ. นหาตํ ภควนฺตํ สกิํ วิเรเจสฺสติ. เอวํ ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ภวิสฺสตี”ติ.
อถ โข ภควา ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ อามนฺเตสิ— “อิธานนฺท, ชีวกสฺส โกมารภจฺจสฺส พหิ ทฺวารโกฏฺฐกา นิกฺขนฺตสฺส เอตทโหสิ— ‘มยา โข ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ทินฺนํ. โทสาภิสนฺโน ตถาคตสฺส กาโย. น ภควนฺตํ สมติํสกฺขตฺตุํ วิเรเจสฺสติ, เอกูนตฺติํสกฺขตฺตุํ ภควนฺตํ วิเรเจสฺสติ. อปิ จ ภควา วิริตฺโต นหายิสฺสติ. นหาตํ ภควนฺตํ สกิํ วิเรเจสฺสติ. เอวํ ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ภวิสฺสตี’ติ. เตน หานนฺท, อุโณฺหทกํ ปฏิยาเทหี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข อายสฺมา อานนฺโท ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา อุโณฺหทกํ ปฏิยาเทสิ.
อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ภควนฺตํ เอตทโวจ— “วิริตฺโต, ภนฺเต, ภควา”ติ? “วิริตฺโตมฺหิ, ชีวกา”ติ. “อิธ มยฺหํ, ภนฺเต, พหิ ทฺวารโกฏฺฐกา นิกฺขนฺตสฺส เอตทโหสิ— ‘มยา โข ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ทินฺนํ. โทสาภิสนฺโน ตถาคตสฺส กาโย. น ภควนฺตํ สมตฺติํสกฺขตฺตุํ วิเรเจสฺสติ, เอกูนตฺติํสกฺขตฺตุํ ภควนฺตํ วิเรเจสฺสติ. อปิ จ ภควา วิริตฺโต นหายิสฺสติ. นหาตํ ภควนฺตํ สกิํ วิเรเจสฺสติ. เอวํ ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ ภวิสฺสตี’ติ. นหายตุ, ภนฺเต, ภควา, นหายตุ สุคโต”ติ. อถ โข ภควา อุโณฺหทกํ นหายิ. นหาตํ ภควนฺตํ สกิํ วิเรเจสิ. เอวํ ภควโต สมตฺติํสาย วิเรจนํ อโหสิ. อถ โข ชีวโก โกมารภจฺโจ ภควนฺตํ เอตทโวจ— “ยาว, ภนฺเต, ภควโต กาโย ปกตตฺโต โหติ, อลํ ยูสปิณฺฑปาเตนา”ติ.