9.1 กสฺสปโคตฺตภิกฺขุวตฺถุ
เตน สมเยน พุทฺโธ ภควา จมฺปายํ วิหรติ คคฺคราย โปกฺขรณิยา ตีเร. เตน โข ปน สมเยน กาสีสุ ชนปเท วาสภคาโม นาม โหติ. ตตฺถ กสฺสปโคตฺโต นาม ภิกฺขุ อาวาสิโก โหติ ตนฺติพทฺโธ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโน— “กินฺติ อนาคตา จ เปสลา ภิกฺขู อาคจฺเฉยฺยุํ, อาคตา จ เปสลา ภิกฺขู ผาสุ วิหเรยฺยุํ, อยญฺจ อาวาโส วุทฺธิํ วิรุฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยา”ติ. เตน โข ปน สมเยน สมฺพหุลา ภิกฺขู กาสีสุ จาริกํ จรมานา เยน วาสภคาโม ตทวสรุํ. อทฺทสา โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ เต ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต, ทิสฺวาน อาสนํ ปญฺญเปสิ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสิ, ปานีเยน อาปุจฺฉิ, นหาเน อุสฺสุกฺกํ อกาสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. อถ โข เตสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “ภทฺทโก โข อยํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรติ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. หนฺท มยํ, อาวุโส, อิเธว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปมา”ติ. อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู ตตฺเถว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปสุํ.
อถ โข กสฺสปโคตฺตสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ— “โย โข อิเมสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อาคนฺตุกกิลมโถ โส ปฏิปฺปสฺสทฺโธ. เยปิเม โคจเร อปฺปกตญฺญุโน เตทานิเม โคจเร ปกตญฺญุโน. ทุกฺกรํ โข ปน ปรกุเลสุ ยาวชีวํ อุสฺสุกฺกํ กาตุํ, วิญฺญตฺติ จ มนุสฺสานํ อมนาปา. ยนฺนูนาหํ น อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมินฺ”ติ. โส น อุสฺสุกฺกํ อกาสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ.
อถ โข เตสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— “ปุพฺเพ ขฺวายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ อกาสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. โสทานายํ น อุสฺสุกฺกํ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. ทุฏฺโฐทานายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ. หนฺท มยํ, อาวุโส, อาวาสิกํ ภิกฺขุํ อุกฺขิปามา”ติ.
อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู สนฺนิปติตฺวา กสฺสปโคตฺตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจุํ— “ปุพฺเพ โข ตฺวํ, อาวุโส, นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. โสทานิ ตฺวํ น อุสฺสุกฺกํ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน. ปสฺสเสตํ อาปตฺตินฺ”ติ? “นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ, ยมหํ ปเสฺสยฺยนฺ”ติ. อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู กสฺสปโคตฺตํ ภิกฺขุํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิํสุ.
อถ โข กสฺสปโคตฺตสฺส ภิกฺขุโน เอตทโหสิ— “อหํ โข เอตํ น ชานามิ ‘อาปตฺติ วา เอสา อนาปตฺติ วา, อาปนฺโน จมฺหิ อนาปนฺโน วา, อุกฺขิตฺโต จมฺหิ อนุกฺขิตฺโต วา, ธมฺมิเกน วา อธมฺมิเกน วา, กุปฺเปน วา อกุปฺเปน วา, ฐานารเหน วา อฏฺฐานารเหน วา’. ยนฺนูนาหํ จมฺปํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยนฺ”ติ. อถ โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จมฺปา เตน ปกฺกามิ. อนุปุพฺเพน เยน จมฺปา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา กสฺสปโคตฺตํ ภิกฺขุํ เอตทโวจ— “กจฺจิ, ภิกฺขุ, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคโต, กุโต จ ตฺวํ, ภิกฺขุ, อาคจฺฉสี”ติ? “ขมนียํ, ภควา, ยาปนียํ, ภควา; อปฺปกิลมเถน จาหํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคโต. อตฺถิ, ภนฺเต, กาสีสุ ชนปเท วาสภคาโม นาม. ตตฺถาหํ, ภควา, อาวาสิโก ตนฺติพทฺโธ อุสฺสุกฺกํ อาปนฺโน— ‘กินฺติ อนาคตา จ เปสลา ภิกฺขู อาคจฺเฉยฺยุํ, อาคตา จ เปสลา ภิกฺขู ผาสุ วิหเรยฺยุํ, อยญฺจ อาวาโส วุทฺธิํ วิรุฬฺหิํ เวปุลฺลํ อาปชฺเชยฺยา’ติ. อถ โข, ภนฺเต, สมฺพหุลา ภิกฺขู กาสีสุ จาริกํ จรมานา เยน วาสภคาโม ตทวสรุํ. อทฺทสํ โข อหํ, ภนฺเต, เต ภิกฺขู ทูรโตว อาคจฺฉนฺเต, ทิสฺวาน อาสนํ ปญฺญเปสิํ, ปาโททกํ ปาทปีฐํ ปาทกถลิกํ อุปนิกฺขิปิํ, ปจฺจุคฺคนฺตฺวา ปตฺตจีวรํ ปฏิคฺคเหสิํ, ปานีเยน อปุจฺฉิํ, นหาเน อุสฺสุกฺกํ อกาสิํ, อุสฺสุกฺกมฺปิ อกาสิํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. อถ โข เตสํ, ภนฺเต, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— ‘ภทฺทโก โข อยํ อาวุโส อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรติ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. หนฺท มยํ, อาวุโส, อิเธว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปมา’ติ. อถ โข เต, ภนฺเต, อาคนฺตุกา ภิกฺขู ตตฺเถว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปสุํ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ— ‘โย โข อิเมสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อาคนฺตุกกิลมโถ โส ปฏิปฺปสฺสทฺโธ. เยปิเม โคจเร อปฺปกตญฺญุโน เตทานิเม โคจเร ปกตญฺญุโน. ทุกฺกรํ โข ปน ปรกุเลสุ ยาวชีวํ อุสฺสุกฺกํ กาตุํ, วิญฺญตฺติ จ มนุสฺสานํ อมนาปา. ยนฺนูนาหํ น อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมินฺ’ติ. โส โข อหํ, ภนฺเต, น อุสฺสุกฺกํ อกาสิํ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. อถ โข เตสํ, ภนฺเต, อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ เอตทโหสิ— ‘ปุพฺเพ ขฺวายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรติ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. โสทานายํ น อุสฺสุกฺกํ กโรติ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. ทุฏฺโฐทานายํ, อาวุโส, อาวาสิโก ภิกฺขุ. หนฺท มยํ, อาวุโส, อาวาสิกํ ภิกฺขุํ อุกฺขิปามา’ติ. อถ โข เต, ภนฺเต, อาคนฺตุกา ภิกฺขู สนฺนิปติตฺวา มํ เอตทโวจุํ— ‘ปุพฺเพ โข ตฺวํ, อาวุโส, นหาเน อุสฺสุกฺกํ กโรสิ, อุสฺสุกฺกมฺปิ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. โสทานิ ตฺวํ น อุสฺสุกฺกํ กโรสิ ยาคุยา ขาทนีเย ภตฺตสฺมิํ. อาปตฺติํ ตฺวํ, อาวุโส, อาปนฺโน. ปสฺสเสตํ อาปตฺตินฺ’ติ? ‘นตฺถิ เม, อาวุโส, อาปตฺติ ยมหํ ปเสฺสยฺยนฺ’ติ. อถ โข เต, ภนฺเต, อาคนฺตุกา ภิกฺขู มํ อาปตฺติยา อทสฺสเน อุกฺขิปิํสุ. ตสฺส มยฺหํ, ภนฺเต, เอตทโหสิ— ‘อหํ โข เอตํ น ชานามิ “อาปตฺติ วา เอสา อนาปตฺติ วา, อาปนฺโน จมฺหิ อนาปนฺโน วา, อุกฺขิตฺโต จมฺหิ อนุกฺขิตฺโต วา, ธมฺมิเกน วา อธมฺมิเกน วา, กุปฺเปน วา อกุปฺเปน วา, ฐานารเหน วา อฏฺฐานารเหน วา”. ยนฺนูนาหํ จมฺปํ คนฺตฺวา ภควนฺตํ เอตมตฺถํ ปุจฺเฉยฺยนฺ’ติ. ตโต อหํ, ภควา, อาคจฺฉามี”ติ. “อนาปตฺติ เอสา, ภิกฺขุ, เนสา อาปตฺติ. อนาปนฺโนสิ, นสิ อาปนฺโน. อนุกฺขิตฺโตสิ, นสิ อุกฺขิตฺโต. อธมฺมิเกนาสิ กมฺเมน อุกฺขิตฺโต กุปฺเปน อฏฺฐานารเหน. คจฺฉ ตฺวํ, ภิกฺขุ, ตตฺเถว วาสภคาเม นิวาสํ กปฺเปหี”ติ. “เอวํ, ภนฺเต”ติ โข กสฺสปโคตฺโต ภิกฺขุ ภควโต ปฏิสฺสุณิตฺวา อุฏฺฐายาสนา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา ปทกฺขิณํ กตฺวา เยน วาสภคาโม เตน ปกฺกามิ.
อถ โข เตสํ อาคนฺตุกานํ ภิกฺขูนํ อหุเทว กุกฺกุจฺจํ, อหุ วิปฺปฏิสาโร— “อลาภา วต โน, น วต โน ลาภา; ทุลฺลทฺธํ วต โน, น วต โน สุลทฺธํ, เย มยํ สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิมฺหา. หนฺท มยํ, อาวุโส, จมฺปํ คนฺตฺวา ภควโต สนฺติเก อจฺจยํ อจฺจยโต เทเสมา”ติ. อถ โข เต อาคนฺตุกา ภิกฺขู เสนาสนํ สํสาเมตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย เยน จมฺปา เตน ปกฺกมิํสุ. อนุปุพฺเพน เยน จมฺปา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ, อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุ. อาจิณฺณํ โข ปเนตํ พุทฺธานํ ภควนฺตานํ อาคนฺตุเกหิ ภิกฺขูหิ สทฺธิํ ปฏิสมฺโมทิตุํ. อถ โข ภควา เต ภิกฺขู เอตทโวจ— “กจฺจิ, ภิกฺขเว, ขมนียํ, กจฺจิ ยาปนียํ, กจฺจิตฺถ อปฺปกิลมเถน อทฺธานํ อาคตา, กุโต จ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาคจฺฉถา”ติ? “ขมนียํ, ภควา, ยาปนียํ, ภควา; อปฺปกิลมเถน จ มยํ, ภนฺเต, อทฺธานํ อาคตา. อตฺถิ, ภนฺเต, กาสีสุ ชนปเท วาสภคาโม นาม. ตโต มยํ, ภควา, อาคจฺฉามา”ติ. “ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อาวาสิกํ ภิกฺขุํ อุกฺขิปิตฺถา”ติ? “เอวํ, ภนฺเต”ติ. “กิสฺมิํ, ภิกฺขเว, วตฺถุสฺมิํ การเณ”ติ? “อวตฺถุสฺมิํ, ภควา, อการเณ”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา— “อนนุจฺฉวิกํ, โมฆปุริสา, อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถญฺหิ นาม ตุมฺเห, โมฆปุริสา, สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิสฺสถ. เนตํ, โมฆปุริสา, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… วิครหิตฺวา ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ— “น, ภิกฺขเว, สุทฺโธ ภิกฺขุ อนาปตฺติโก อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิตพฺโพ. โย อุกฺขิเปยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา”ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา ภควโต ปาเทสุ สิรสา นิปติตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ— “อจฺจโย โน, ภนฺเต, อจฺจคมา ยถาพาเล ยถามูเฬฺห ยถาอกุสเล, เย มยํ สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิมฺหา. เตสํ โน, ภนฺเต, ภควา อจฺจยํ อจฺจยโต ปฏิคฺคณฺหาตุ อายติํ สํวรายา”ติ. “ตคฺฆ ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อจฺจโย อจฺจคมา ยถาพาเล ยถามูเฬฺห ยถาอกุสเล, เย ตุมฺเห สุทฺธํ ภิกฺขุํ อนาปตฺติกํ อวตฺถุสฺมิํ อการเณ อุกฺขิปิตฺถ. ยโต จ โข ตุมฺเห, ภิกฺขเว, อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรถ, ตํ โว มยํ ปฏิคฺคณฺหาม. วุทฺธิเหสา, ภิกฺขเว, อริยสฺส วินเย โย อจฺจยํ อจฺจยโต ทิสฺวา ยถาธมฺมํ ปฏิกโรติ, อายติํ สํวรํ อาปชฺชตี”ติ.