9.2 อธมฺเมนวคฺคาทิกมฺมกถา
เตน โข ปน สมเยน จมฺปายํ ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ— อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ กโรนฺติ; เอโกปิ เอกํ อุกฺขิปติ, เอโกปิ ทฺเว อุกฺขิปติ, เอโกปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปติ, เอโกปิ สํฆํ อุกฺขิปติ; ทฺเวปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ, ทฺเวปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ, ทฺเวปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ, ทฺเวปิ สํฆํ อุกฺขิปนฺติ; สมฺพหุลาปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ; สมฺพหุลาปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ, สมฺพหุลาปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ, สมฺพหุลาปิ สํฆํ อุกฺขิปนฺติ; สํโฆปิ สํฆํ อุกฺขิปติ.
เย เต ภิกฺขู อปฺปิจฺฉา …เป… เต อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ— “กถญฺหิ นาม จมฺปายํ ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ— อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ, เอโกปิ เอกํ อุกฺขิปิสฺสติ, เอโกปิ ทฺเว อุกฺขิปิสฺสติ, เอโกปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปิสฺสติ, เอโกปิ สํฆํ อุกฺขิปิสฺสติ, ทฺเวปิ เอกํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, ทฺเวปิ ทฺเว อุกฺขิปิสฺสนฺติ, ทฺเวปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปิสฺสนฺติ, ทฺเวปิ สํฆํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ เอกํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ ทฺเว อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สมฺพหุลาปิ สํฆํ อุกฺขิปิสฺสนฺติ, สํโฆปิ สํฆํ อุกฺขิปิสฺสตี”ติ.
อถ โข เต ภิกฺขู ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ …เป… “สจฺจํ กิร, ภิกฺขเว, จมฺปายํ ภิกฺขู เอวรูปานิ กมฺมานิ กโรนฺติ— อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กโรนฺติ …เป… สํโฆปิ สํฆํ อุกฺขิปตี”ติ? “สจฺจํ, ภควา”ติ. วิครหิ พุทฺโธ ภควา— “อนนุจฺฉวิกํ, ภิกฺขเว, เตสํ โมฆปุริสานํ อนนุโลมิกํ อปฺปติรูปํ อสฺสามณกํ อกปฺปิยํ อกรณียํ. กถญฺหิ นาม เต, ภิกฺขเว, โมฆปุริสา เอวรูปานิ กมฺมานิ กริสฺสนฺติ— อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ กริสฺสนฺติ …เป… สํโฆปิ สํฆํ อุกฺขิปิสฺสติ. เนตํ, ภิกฺขเว, อปฺปสนฺนานํ วา ปสาทาย …เป… วิครหิตฺวา …เป… ธมฺมิํ กถํ กตฺวา ภิกฺขู อามนฺเตสิ—
“อธมฺเมน เจ, ภิกฺขเว, วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ธมฺมปติรูปเกน วคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ธมฺมปติรูปเกน สมคฺคกมฺมํ อกมฺมํ น จ กรณียํ; เอโกปิ เอกํ อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, เอโกปิ ทฺเว อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, เอโกปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, เอโกปิ สํฆํ อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ; ทฺเวปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ทฺเวปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ทฺเวปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, ทฺเวปิ สํฆํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ; สมฺพหุลาปิ เอกํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, สมฺพหุลาปิ ทฺเว อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, สมฺพหุลาปิ สมฺพหุเล อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ, สมฺพหุลาปิ สํฆํ อุกฺขิปนฺติ อกมฺมํ น จ กรณียํ; สํโฆปิ สํฆํ อุกฺขิปติ อกมฺมํ น จ กรณียํ.
จตฺตาริมานิ, ภิกฺขเว, กมฺมานิ— อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ อธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อธมฺมตฺตา วคฺคตฺตา กุปฺปํ อฏฺฐานารหํ; น, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กาตพฺพํ, น จ มยา เอวรูปํ กมฺมํ อนุญฺญาตํ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ อธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ อธมฺมตฺตา กุปฺปํ อฏฺฐานารหํ; น, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กาตพฺพํ, น จ มยา เอวรูปํ กมฺมํ อนุญฺญาตํ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ ธมฺเมน วคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ วคฺคตฺตา กุปฺปํ อฏฺฐานารหํ; น, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กาตพฺพํ, น จ มยา เอวรูปํ กมฺมํ อนุญฺญาตํ. ตตฺร, ภิกฺขเว, ยทิทํ ธมฺเมน สมคฺคกมฺมํ, อิทํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ ธมฺมตฺตา สมคฺคตฺตา อกุปฺปํ ฐานารหํ; เอวรูปํ, ภิกฺขเว, กมฺมํ กาตพฺพํ, เอวรูปญฺจ มยา กมฺมํ อนุญฺญาตํ. ตสฺมาติห, ภิกฺขเว, เอวรูปํ กมฺมํ กริสฺสาม ยทิทํ ธมฺเมน สมคฺคนฺติ— เอวญฺหิ โว, ภิกฺขเว, สิกฺขิตพฺพนฺ”ติ.